„Grażyna” Adama Mickiewicza to powieść poetycka, opublikowana w 1823 roku, osadzona w średniowiecznych realiach litewskich i ukazująca konflikt między Litwą a Krzyżakami. Utwór przedstawia historię tytułowej bohaterki, odważnej żony księcia Litawora, która przebrana za męża staje na czele wojsk, by bronić ojczyzny przed armią krzyżacką.
Spis treści
Na Litwie zapada noc. Strażnicy czuwają na wałach i basztach, gdy na horyzoncie pojawiają się jeźdźcy, rycerze zmierzający do zamku. Jeden z nich, oznaczony czarnym krzyżem na białej zbroi, dmie w trąbę, co budzi czujność strażników. Przybysze okazują się Krzyżakami, co wywołuje wśród Litwinów mieszane uczucia – obawę i wrogość. Rycerze, powołując się na pilną sprawę, żądają spotkania z księciem Litaworem, ostrzegając o nadchodzącym niebezpieczeństwie. Książę Litawor, mimo wątpliwości, rozkazuje przygotowania do bitwy. Planuje wyprawę przeciw Niemcom. Rymwid, jego doradca, przestrzega przed zbyt pochopnymi działaniami, wskazując na ryzyko buntów i klęski. Litawor jednak uparcie dąży do realizacji swoich zamierzeń. W tle dochodzi do rozmowy z księżną Grażyną, której Rymwid przekazuje wieści o ryzykownych decyzjach męża. Zaniepokojona Grażyna rozważa, jak chronić Litwę przed katastrofą.
W czasie bitwy Litawor doznaje klęski, a jego armia zostaje rozbita. Choć ranny, wraca do zamku i spotyka swoją żonę – ciężko ranną Grażynę. Okazuje się, że w przebraniu męża stanęła na czele wojsk, by ratować Litwę. W ostatnich chwilach życia prosi o przebaczenie za „zdradę”. Litawor jest zdruzgotany jej śmiercią. W geście żalu sam spala się w ogniu. Historia Grażyny przechodzi do legendy, opowiadana w pieśniach i pamięci ludu jako przykład odwagi i oddania.
Na początku opisana jest zapadająca noc, mroczna i budująca nastrój tajemniczości. Osoba mówiąca przedstawia ciemniejące niebo, pojawia się północny wiatr i mgła. Zza chmur wychyla się księżyc. Istotny jest także opis zamku, cienie w fosie. Miasto śpi, zamek jest pogrążony w ciemności. Jedynie strażnicy, którzy patrolują wały i baszty, wydają się nieustannie czuwać. Na horyzoncie pojawiają się ludzie na polu, poruszają się na koniach. Wkrótce wyjaśnia się, że to rycerze. Ich pośpiech sugeruje, że nadchodzą ważne wydarzenia. Do zamku przybywają rycerze, strażnicy stają się czujni. Pierwszy rycerz, ubrany w pełną zbroję, z charakterystycznym czarnym krzyżem na białym tle, dmie w trąbę. Strażnik z baszty odpowiada mu trąbieniem, a następnie most wznosi się z głośnym łoskotem, umożliwiając przybyszom dotarcie do zamku. Strażnicy, zaintrygowani przybyciem, zbiegają się, aby sprawdzić, kim są ci ludzie. Jeden z Litwinów rozpoznaje rycerza po jego znakach, w tym czarnym krzyżu na białej tarczy, co sugeruje, że jest to Krzyżak. Litwini zaczynają komentować, że to osoba brutalna, związana z wrogiem, ale rycerz ignoruje ich słowa. Rozmowa schodzi na temat obecności księcia w zamku. Rycerze domagają się natychmiastowego spotkania, powołując się na pilną sprawę. Mówią, że nie mają czasu czekać do jutra. W końcu zostaje wysłany posłaniec, który ma powiadomić Litawora, że zbliża się niebezpieczeństwo.
Litawor, po rozmowie z Rymwidem, chodzi po komnatach zamku. Jest niespokojny, co widać po jego zachowaniu – czerwieni się, wzdycha, jego twarz zdradza troskę. Po kilku chwilach Litawor porusza kwestię swoich przyszłych planów. Mówi, że Witołd miał go mianować księciem Litwy, a także obiecał mu ziemię po zmarłej żonie. Stwierdza, że czas najwyższy, by te obietnice zostały zrealizowane.. Litawor zleca strażnikom, by rozbrzmiały trąbki, a oni, aby zbierali rycerzy i przygotowywali broń, a także nakazuje, by koniom i ludziom zapewnić jedzenie. Wydaje rozkaz, by na ulicy Ligi pojawiła się cała armia, gotowa do wyruszenia, gdy słońce zacznie wschodzić.
Rymwid, który doskonale zna Litawora, przewiduje, że jego plany mogą mieć negatywne konsekwencje. Uważa, że działania te mogą wywołać niepokój wśród ludu oraz panikę. Przestrzega Litawora przed tym, zwracając uwagę, że niepokój wśród poddanych może prowadzić do buntu. Wyjaśnia, że zamiast tak gwałtownych działań, powinien raczej postawić na pokojowe pertraktacje. Mimo to, Litawor chce, by Rymwid wykonywał jego rozkazy, niezależnie od ostrzeżeń. Omawia przygotowania do nadchodzącej wyprawy, związanej z planowaną konfrontacją z Niemcami. Zastanawia się nad pogodą, zauważając nadchodzące poselstwo niemieckie. Litawor rozmawia o zawarciu przymierza z Prusakami, którzy mają mu pomóc w walce, dostarczając rycerzy i wojsk.
Rymwid, zaskoczony nowiną, zaczyna wyrażać obawy, że Litwa zmierza ku katastrofie, konfliktując się z niemieckimi rycerzami. Zauważa, że choć w przeszłości były przypadki pojednania między sąsiadami, to z Krzyżakami nie ma mowy o kompromisie – ich chciwość i agresywna polityka sprawiają, że są niemożliwi do pojednania żadnymi dobrami czy prośbami. Rymwid ostrzega, że walka z Krzyżakami to ciągła bitwa, ponieważ po każdym pokonanym przywódcy pojawia się nowy, równie niebezpieczny. Wyraża obawy, że Witołd może zdradzić ich wspólną sprawę, a jego działania mogą zaszkodzić przyszłości Litwy. Witołd natomiast broni swojego postępowania, twierdząc, że zawsze dążył do obrony Litwy. Oskarża Rymwida o nieznajomość sytuacji, wskazując na własne wysiłki, aby utrzymać Litwę w świetności. Rymwid obawia się, że Witołd dąży do absolutnej władzy, co może skończyć się katastrofą dla Litwy. Po gorącej wymianie zdań, Litawor postanawia podjąć działania wojenne i ruszyć w kierunku swoich celów.
Rymwid przekazuje księżnej Grażynie niepokojącą wiadomość o działaniach księcia ii ich konsekwencjach. Grażyna początkowo nie wierzy w słowa Rymwida, lecz dostrzega w jego opowieści poważne zagrożenie. Rozważa, co powinna zrobić, by ochronić rodzinę i kraj. Postanawia działać z rozwagą, nie pokazując swoich uczuć na zewnątrz i nie podejmując pochopnych decyzji. Rymwid, mimo że ma zaufanie do księżnej, wie, że słowa, które wypowiedział, są poważne i mają wielkie znaczenie dla przyszłości Litwy.
Litawor niepokoi się przed rozpoczęciem bitwy. Podążając ku pałacowi, przygotowuje się do starcia, a jego umysł jest pełen zamętu. Następuje opis nierównych walk. W obliczu potężnego ataku Krzyżaków, armia Litawora jest w odwrocie. Choć walczy dzielnie, nie potrafi zrealizować swoich zamiarów. W decydującym momencie, Litawor zostaje ranny.
Po bitwie Litawor, ranny i wyczerpany, otwiera oczy, z trudem spogląda wokół siebie, a potem ponownie zniża przyłbicę, odpychając od siebie żołnierzy i sługi. Z gniewem i smutkiem mówi, że już po wszystkim, że nie ma nadziei na ratunek i wkrótce umrze. Z pomocą rycerzy zostaje przetransportowany do zamku, gdzie ma umrzeć. Rymwid, który był przy nim, nie może uwierzyć w to, co się dzieje. Dopiero po chwili zrozumiał, że nie był to Litawor, który zginął, jak wcześniej sądzono, ale rycerz. Po dotarciu do zamku, wśród ciszy i żałoby, przygotowywano pogrzeb. Wśród tych, którzy przyszli na obrzęd, znajduje się czarny rycerz, który ujawnia się jako Litawor. Okazuje się, że chociaż był ranny, udało mu się zemścić na nieprzyjaciołach, a teraz przeżywa żal, bo bliska mu osoba nie przeżyła. W końcu, w geście zemsty, składa swe ciało na stosie, a nie mogąc już wytrzymać w bólu, pada martwy, ginąc w płomieniach. Jego śmierć staje się symbolem poświęcenia.
W tej części następuje wyjaśnienie zakończenia przez autora. Księżna Grażyna błagała męża, Litawora, aby nie angażował się w walki z Niemcami, ale on stanowczo odmówił, ignorując jej prośby. Zdesperowana, postanowiła sama wyruszyć, by załatwić sprawę. Z pomocą służącego udało się jej potajemnie opuścić zamek, ale w drodze, przez ciemności, zapomniała o szabli. Giermek dostrzegł to, ale nie zdołał jej powstrzymać. Kiedy księżna dotarła do bramy, bitwa z Niemcami już się toczyła. Litawor, obudzony hałasem, natychmiast ruszył na pomoc. Po drodze usłyszał dźwięki bitwy, a kiedy w końcu wrócił do zamku, spotkał niemal martwą Grażynę, swoją żonę, która została ciężko ranna. Umierała w jego ramionach, błagając o przebaczenie. Wkrótce wszyscy dowiedzieli się o tragedii i przez długi czas historia Grażyny była znana głównie w pieśniach i legendach, które opowiadały o jej losach.
Aktualizacja: 2024-11-25 18:47:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.