Emma Bovary bez wątpienia należy do najbardziej intrygujących postaci dziewiętnastowiecznej literatury. Najczęściej mówi się o niej jako bohaterce zamkniętej w pułapce romantycznych marzeń, których odzwierciedlenia nie sposób odnaleźć w rzeczywistości. O ile ten temat może wydawać się uniwersalny i aktualny, nie można zapomnieć, że Emma Bovary nie jest odbiciem „realnej” kobiecości, ale figurą stworzoną przez męskiego autora w celu przeprowadzenia społecznej krytyki.
Spis treści
W jednym z listów Gustaw Flaubert pisał wprost, że „Pani Bovary jest czystym wymysłem”[1]. To zdanie samo w sobie unieważnia pytanie o związek między tytułową bohaterką a kobietami żyjącymi zarówno w XIX, jak i XXI wieku. Ponadto próba uniwersalizowania doświadczenia kobiecego, zwłaszcza w obliczu jego wielości i różnorodności, jest błędna i szkodliwa. Zamiast tego powinniśmy raczej zwrócić uwagę, w jaki sposób postać Emmy Bovary służy autorowi do podniesienia kwestii tradycyjnych ról społecznych, a także opisania konsekwencji przeciwstawienia się normom obyczajowym w konkretnym kontekście kulturowym.
Doświadczenie Emmy jest naznaczone cierpieniem z powodu pozycji wynikającej z klasowego i płciowego usytuowania. Zasadniczą motywacją jej działań jest bunt wobec projektu kobiecości narzucanego w systemie patriarchalnym. W bliskiej lekturze dostrzega się, że główna bohaterka powieści przekracza typowe różnice genderowe. W jej zachowaniu wyobrażenie o „kobiecości” miesza się z cechami „męskimi”, czego najwyraźniejszym przykładem jest zestawienie jej sentymentalizmu i pragnień o romantycznym uczuciu z dążeniami do przejęcia dominacji w małżeństwie (akty zdrady, przejęcie kontroli nad rodzinnymi finansami). Celem Emmy jest osiągnięcie wolności, która w rzeczywistości XIX-wiecznej Francji (i nie tylko) zagwarantowana jest wyłącznie mężczyznom.
Centralnym tematem „Pani Bovary” jest zawód Emmy życiem małżeńskim, co można powiązać z krytyką tradycyjnych ról płciowych. W XXI wieku wiele kobiet wciąż zmaga się z presją i ograniczeniami wynikającymi z konieczności pogodzenia roli żony oraz matki z pragnieniem osobistego spełnienia. Jednak porównanie tych dwóch doświadczeń wydaje się problematyczne, biorąc pod uwagę konsekwencje społecznych ruchów feministycznych, dzięki którym współczesne kobiety żyjące w Europie mają większą autonomię w zakresie dostępu do edukacji, kariery zawodowej, udziału politycznego czy praw reprodukcyjnych. W przeciwieństwie do tego bunt Emmy — przez romanse, fantazje i wydatki — jest odgórnie skazany na porażkę. Finał „Pani Bovary” sugeruje, że kobiety, które w celu spełnienia własnych ambicji odstępują od tradycyjnych ról, muszą skończyć tragicznie. Jednak więcej mówi to o lękach XIX-wieku niż stanowi uniwersalną prawdę o kobietach.
Portret Emmy Bovary nie miał być realistycznym przedstawieniem kobiety w XIX wieku. Chociaż wyrażony w powieści bunt przeciw normom społecznym może przypominać niektóre wyzwania, z którymi mierzą się kobiet dzisiaj, tytułowa bohaterka służyła nie tyleż eksploracji kobiecych zmagań, ale potępieniem wartości burżuazyjnych. Z tego powodu, mimo że istnieją pewne powierzchowne podobieństwa między sytuacją opisaną w „Pani Bovary” a współczesnymi kobietami, te paralele szybko się rozpadają, ujawniając, że Emma nie może stanowić ponadczasowej reprezentacji kobiecego doświadczenia.
[1] G. Flaubert, wyjątek z listu do pana Cailleteaux [Croisset pod Rouen, 4 czerwca 1857], przekł. W. Rogowicz [w:] Maski, wybór, oprac., red. M. Janion, S. Rosiek, Gdańsk 1986, t. 1, s. 160. Cyt. za: S. Karpowicz-Słowikowska, Prusowski projekt kobiecości: Bovary — Androgyne — Salome. Przypadek Izabeli („Lalka” Bolesława Prusa) [w:] Przemiany dyskursu emancypacyjnego kobiet, Seria II, Perspektywa polska, Białysotok 2019.
Aktualizacja: 2024-09-16 23:44:13.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.