Czesław Miłosz, fot: Autor nieznany, Lustra i reflektory, Aleksander Janta, 1982, via Wikimedia Commons
Wiersz Czesława Miłosza „Przedmowa” pochodzi z opublikowanego po wojnie tomiku „Ocalenie”. Utwór odnosi się do roli poezji, ponieważ poeta zastanawia się nad tym, czy sztuka powinna mieć konkretny cel, czy nie jest to konieczne.
Spis treści
Utwór składa się z sześciu strof o różnej liczbie wersów, od trzech do pięciu. Nie pojawiają się rymy, liczba zgłosek w wersie również nie jest stała. Podmiot liryczny zwraca się do adresata, który nie jest jasno określony: jest to ktoś, kogo nie był w stanie ocalić.
Wiersz należy do liryki inwokacyjnej, pojawiają się liczne apostrofy („Ty, którego nie mogłem ocalić”, „Tę książkę kładę tu dla ciebie, o dawny”). Podmiot liryczny nie ujawnia swojej tożsamości, wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej („nie mogłem”, „mówię”, „kładę”). Jest to artysta, człowiek, który widział wiele okrucieństwa, być może to sam poeta.
Oprócz apostrof pojawiają się liczne środki stylistyczne. Zastosowano epitety („mowę prostą”, „płytkich polskich rzek”, „most ogromny”, „panieńskiego pokoju”), metafory („wiatr skwirami mew obrzuca twój grób”, „nie ma we mnie czarodziejstwa słów”, „Żywiąc zlatujących się umarłych - ptaki”), porównania („mówię do ciebie milcząc, jak obłok czy drzewo”) i anafory („To, że chciałem dobrej poezji, nie umiejąc,/To, że późno pojąłem jej wybawczy cel,/To jest i tylko to jest ocalenie”). Dynamiki wierszowi dodają przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu.
Podmiot liryczny wspomina kogoś, kto odszedł i kogo nie udało mu się uratować. Jego wypowiedź jest prosta i pozbawiona ozdobników, a on sam przyznaje, że „nie ma w nim czarodziejstwa słów” ani wzniosłych wyrażeń. Według niego, „najwięcej mówi milczenie”, cicha refleksja nad tym, co się wydarzyło. Słowa bywają zawodne i mogą być źle zrozumiane, dlatego lepiej zanurzyć się w głębokiej refleksji.
Podmiot liryczny dostrzega różnice między sobą a adresatem wiersza. Obaj doświadczyli traumy, ale podmiot, mimo trudnych przeżyć, zyskał siłę, podczas gdy osoba, do której się zwraca, nie przetrwała. Dla podmiotu lirycznego wojna była próbą charakteru i etapem życia, podczas gdy dla adresata stanowiła tragiczny koniec.
Wojna pozostawia głębokie ślady w psychice, a niektórych niestety kosztowała życie. Wiersz przywodzi na myśl twórczość przedstawicieli pokolenia Kolumbów, którzy przeżyli wybuch II wojny światowej. Dramatyczne wydarzenia, będące źródłem bólu i strachu, paradoksalnie były dla nich inspiracją do tworzenia dzieł poetyckich, choć wielu z nich nie przeżyło wojny. Poeci tworzyli o wojnie, której w idealnym świecie nigdy nie powinno być. Mimo brutalności sytuacji, z okrucieństwa wyrastała poezja, stanowiąca kontrast wobec odrażających czynów. Choć adresat wiersza nie przetrwał, poezja wojenna wciąż istnieje i poznają ją kolejne pokolenia.
Symbolem odrodzenia świata jest natura: mimo że człowiek jest śmiertelny i kruchy, nawet po wojnie rzeki nadal płyną, a mgła wznosi się nad ziemią. Podmiot liryczny myśli jednak nad przemijaniem: „nad grobem tego, którego nie udało mu się ocalić, krążą ptaki, dokarmiane prosem i makiem”. Ci, którzy odeszli, już nie wrócą, a podmiot liryczny jest tego w pełni świadomy – może jedynie upamiętnić ich w swojej poezji.
Podmiot liryczny rozważa również rolę poezji. Według osoby mówiącej poezja stanowi doniosłe narzędzie do przekazywania refleksji, emocji oraz historii. Dzięki subtelnym zabiegom językowym i metaforom, poezja zdolna jest dotrzeć do głębi ludzkich serc, nie tylko jako estetyczny twór, ale także jako przekaz moralny i etyczny. Kluczowe pytanie, które stawia podmiot, brzmi: „Czym jest poezja, która nie ocala Narodów ani ludzi?”. Sugeruje to, że dla niego istotne jest, aby poezja niosła przesłanie moralne i etyczne, zmieniając rzeczywistość. Teksty o wartości wyłącznie estetycznej, porównywane przez podmiot liryczny do śpiewu pijaków, są uważane za trywialne. Proste słowa posiadają szczególną moc, szczególnie po wojnie, kiedy człowiek potrzebuje jasnych przekazów, które dodają otuchy.
Dla podmiotu lirycznego ocaleniem jest poezja, a pisanie jest środkiem do realizacji misji stojącej przed każdym poetą. Zwraca się również do osoby, która „nie ocalała”, ofiarowując mu książkę pełną refleksji o prostocie i istocie poezji. „Nic więcej nie jest w stanie dla niego zrobić”, ponieważ mimo dramatycznych wydarzeń życie toczy się dalej, a najważniejsze jest przetrwanie.
Aktualizacja: 2024-09-04 12:22:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.