Czesław Miłosz, fot: Autor nieznany, Lustra i reflektory, Aleksander Janta, 1982, via Wikimedia Commons
Wiersz Czesława Miłosza „Walc” jest wynikiem wojennych doświadczeń poety. Powstał w czasie II Wojny Światowej, ale jego akcja rozgrywa się trzy dekady wcześniej. Autor przedstawia elegancki bal na którym bawią się elity społeczne początków XX wieku.
Spis treści
Utwór został napisany w Warszawie w 1942 roku. Wydano go w 1945 roku, tuż po zakończeniu II Wojny Światowej, jako część tomiku „Ocalenie”. Jest to jeden z najważniejszych zbiorów Miłosza, zawierający wiersze napisane w okupowanej Warszawie. Stanowi punkt zwrotny w twórczości poety, która stała się w pełni świadoma i dojrzała. Wiersze tomu „Ocalenie” dotyczą II Wojny Światowej, pojawiają się motywy Holokaustu oraz nieuniknionych zmian w mentalności człowieka, żyjącego w tak dramatycznych czasach.
Miłosz starał się też określić rolę poety w świecie, gdzie piękno i wartości estetyczne musiały zejść na dalszy plan. W utworze „Walc” pojawiają się wątki autobiograficzne. Sytuacja liryczna ma miejsce w 1910 roku. Podmiot liryczny wspomina o narodzinach poety. Można odczytywać to jako nawiązanie do biografii autora, który przyszedł na świat w 1911 roku we wsi Szetejny na dzisiejszej Litwie.
Sytuacja liryczna to bal sylwestrowy rozpoczynający rok 1910. Tytuł odnosi się więc do walca tańczonego podczas zabawy. Utwór składa się z piętnastu strof. Czternaście z nich liczy po cztery wersy, a jedna zwrotka jest ośmiowersowa. Rytm zdecydowanej części utworu przypomina walc, dzięki odpowiedniemu rozłożeniu akcentów podczas czytania powstaje wrażenie opadania i wznoszenia intonacji. Na taki rytm wpływa również zastosowanie rymów krzyżowych w strofach od pierwszej do ósmej oraz w zwrotce czternastej i piętnastej. W strofach od dziewiątej do trzynastej nie zastosowano rymów krzyżowych, rymują się ze sobą tylko środkowe wersy (abbc). Na rytm wiersza wpływa też względnie stała liczba sylab w obrębie wersu, która wynosi od jedenastu do trzynastu zgłosek.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym obecność apostrof do adresatki wiersza, pięknej kobiety poznanej podczas balu („I patrz”, „Ty, piękna”, „Stań tutaj”, „Patrz, to twój syn”, „Zapomnij”). Podmiot liryczny jest poetą, który ma dar przewidywania przyszłości. Pełni nie tylko rolę artysty, ale też proroka.
Wiersz można podzielić na dwa plany kompozycyjne. Pierwszym z nich jest bal sylwestrowy, a drugim - monolog podmiotu lirycznego, który przepowiada nadchodzącą wojnę. Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Pojawiają się anafory, wiele wersów rozpoczyna się spójnikiem „i”. Zastosowano również liczne epitety („pyły różowe”, „huczącej przestrzeni”, „krzakiem ognistym”, „noc letnia”, „liśćmi złotymi”, „ciała skrzepłe”, „czerwonym słońcu”, „bydlęcym spokoju”). Opis balu i wizja przyszłości mają charakter przenośny, pojawiają się metafory („lustra dźwięk walca powoli obraca”, „lat cicho w klepsydrach przesącza się piach”, „do chat drogą mleczną noc letnia podchodzi”). Obecne są również porównania („pyły różowe jak płatki jabłoni”, „rozpięte szeroko jak krzyże w agonii”). Utwór jest emocjonalny, pojawiają się wykrzyknienia („Krzycz!”). Poeta zastosował również wyliczenia („prócz jasnej tej sali i walca, i kwiatów, i świateł, i ech”, „i oczy, i usta, i wrzawa, i śmiech”).
Utwór rozpoczyna się opisem balu dla elity towarzyskiej. Rozbrzmiewają dźwięki walca, połyskują liczne zwierciadła i świeczniki. Elementy dekoracji zdają się dołączać do roztańczonych par. Podmiot liryczny stosuje słownictwo związane z ruchem, utwór staje się dynamiczny. Czytelnik ma wrażenie, że wiruje podobnie jak tańczący uczestnicy balu. Towarzystwo jest zamożne, kobiety mają na sobie jedwabne suknie, pióra i perły.
Osoba mówiąca ujawnia czas, gdy ma miejsce sytuacja liryczna, jest 1910 rok. Panuje ogólny zgiełk i wesołość, ale podmiot liryczny wie, że w przyszłości bawiące się towarzystwo czeka wiele cierpienia. Pojawia się nawiązanie do biblijnego płonącego krzewu. Podmiot liryczny zapowiada w ten sposób nadejście dwóch wielkich wojen oraz rewolucji, które na zawsze zmienią rzeczywistość.
Czytelnik dowiaduje się o narodzinach poety. Można odczytywać to jako wątek autobiograficzny. Opisywany w utworze poeta urodzi się na wsi, nie będzie tworzył na zamówienie dla najbogatszych arystokratów. Jego dzieła zmienią rolę artysty w społeczeństwie. Podmiot liryczny zwraca się do pięknej kobiety, która beztrosko bawi się na balu. Chociaż poety nie ma jeszcze na świecie, adresatka utworu nieświadomie z nim tańczy. Czeka ją taki sam los jak artystę, jej przyszłość będzie wypełniona cierpieniem. Znana przez nią rzeczywistość wkrótce przejdzie do historii, będzie musiała nauczyć się żyć na obcym i brutalnym świecie. Tłumy nie będą gromadzić się na balach, ale umierać podczas bitew.
Podmiot liryczny przedstawia wizję zagłady ludzkości. Zabijanie drugiego człowieka stanie się codziennością, będzie lała się krew, a ziemię wypełnią martwe ciała. Osoba mówiąca przedstawia wizję szeregów niewolników, którzy maszerują przez częściowo zamarzniętą rzekę. Jest to jasne nawiązanie do Polaków zesłanych na Syberię i przetrzymywanych w obozach pracy. W jednym z tych pochodów, znajdzie się syn adresatki wiersza. Mimo, że jest ranny to na jego twarzy widać uśmiech. Jest to znak zniewolenia człowieka, który uśmiecha się nawet po uderzeniu batem. Podmiot liryczny każe kobiecie krzyczeć, ratować syna, który zaczyna dostrzegać szczęście w niewoli. Jeśli matka mu nie pomoże, chłopak zapomni, kim jest i zostanie złamany przez ogrom cierpienia, które mu zadano. Tacy ludzie umierają, zanim ich serce przestanie bić, ponieważ oprawcy odbierają im człowieczeństwo.
Ostatnie dwie strofy utworu ponownie opisują wystawny bal. Podmiot liryczny zaprzecza istnieniu jakiejkolwiek innej rzeczywistości. Przeprasza kobietę za zakłócenie jej spokoju, powinna zapomnieć o krwawych wizjach i skupić się na zabawie. Za oknem nie widać pochodów zniewolonych Polaków, ale wschód słońca. Utwór stanowi krytykę elit, które nie zajmowały się rozprzestrzeniającym się po Europie totalitaryzmem. Wolały spędzać czas na zabawach i tańcach. Wiersz przedstawia przerażający obraz reżimów, których ofiary traciły człowieczeństwo i tożsamość, stawały się zindoktrynowanymi niewolnikami, posiadającymi nienaturalny uśmiech na twarzy. Podmiot liryczny stara się przedstawić rolę poety w zmieniającym się społeczeństwie. Artyści będą musieli opisywać najtragiczniejsze czasy w historii ludzkości, aby dać świadectwo przyszłym pokoleniom.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:39:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.