Czesław Miłosz, fot: Autor nieznany, Lustra i reflektory, Aleksander Janta, 1982, via Wikimedia Commons
Utwór Czesława Miłosza „Do polityka” ma formę monologu podmiotu lirycznego, skierowanego do tytułowego polityka. Jego postać nie jest w wierszu zdecydowanie określona jako dobra albo zła. Poeta podkreśla niejednoznaczność sytuacji i decyzji, która utrudnia ocenę moralną postępowania rządzących.
Spis treści
Wiersz został wydany w 1953 roku w zbiorze „Światło dzienne”, w którym znajdują się głównie utwory napisane podczas okupacji, ale także powojenne, tak w Polsce, jak i w Waszyngtonie, gdzie Miłosz pełnił obowiązki attaché kulturalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wiersz „Do polityka” został napisany w 1945 roku, w Krakowie, gdzie poeta współpracował z czasopismem „Twórczość”. Tom poetycki „Światło dzienne” odgrywa ważną rolę w twórczości Miłosza, ponieważ charakteryzuje się szerokim i obiektywnym spojrzeniem na sytuację w Polsce oraz stanowi próbę wyznaczenia granic moralnych.
Utwór „Do polityka” ukazuje oddziaływanie totalitaryzmu na światopogląd poety. Miłosz przeżył II Wojnę Światową, a po jej zakończeniu był zmuszony udać się na emigrację, aby tworzyć poza kontrolą komunistycznej władzy. Wizerunek polityka jako despotycznego władcy XX wieku wywodzi się więc z osobistych doświadczeń autora.
Wiersz „Do polityka” został wykorzystany przez polskiego kompozytora Zbigniewa Preisnera, który napisał utwór o tym samym tytule. Za jego wokalne wykonanie odpowiada Anna Szałapak.
Utwór jest wierszem białym, ma budowę nieregularną, składa się z czterech strof o różnej ilości wersów. Druga i czwarta zwrotka są siedmiowersowe, pierwsza – pięciowersowa, a trzecia – sześciowersowa. W utworze pojawiają się nieliczne rymy, ale ich układ również jest nieregularny. Liczba sylab w obrębie wersu także nie jest stała.
Wiersz jest przykładem liryki inwokacyjnej, ma formę rozbudowanego zwrotu do adresata – tytułowego polityka. Pojawiają się więc apostrofy („Kto ty jesteś człowieku”, „Ty, którego do czynu wychowała noc”, „Ty jesteś dobry”, „Władco dobra albo władco zła”). Podmiot liryczny jest świadomym obywatelem, który zdaje sobie sprawę z sytuacji politycznej w swojej ojczyźnie. Wie, jak wielką władzę ma polityk i domaga się od niego odpowiedzialności.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. W utworze występują metafory („starca i dziecka w ręku dzierżysz los”, „zadrżyj w sercu swoim”, „gwarne miasta i pola, kopalnie, okręty na twojej dłoni”), personifikacje („którego do czynu wychowała noc”), porównania („twarz twoja zakryta jak golem nad światem”), wykrzyknienia („Stój! Zadrżyj w sercu swoim! Nie umywaj rąk!”, „Biada!”) oraz pytania retoryczne („Co pozostanie z twoich dobrych dni? Co pozostanie z twoich krzepkich mów?”). Ponadto w utworze znaleźć można wyliczenia („ludzką troską, gniewem i nadzieją”, „gwarne miasta i pola, kopalnie, okręty”), powtórzenia („twoja jest waga i twój jest miecz”, „trzykroć błogosławiony po trzykroć przeklęty”, „władco dobra albo władco zła”) i epitety („niespełnionym dziejom”, „ludzką troską”, „dziecinnych głów”, „dobrych dni”, „krzepkich mów”).
Tytułowy polityk nie może być jednoznacznie zdefiniowany jako dobry czy zły. Podmiot liryczny zadaje mu kolejne pytania, aby ujawnić jego intencje. Polityk posiada ogromną moc, przez co łatwo może stać się zbrodniarzem albo bohaterem. Granice moralne bywają płynne, w niektórych sytuacjach trudno je wyznaczyć.
Człowiek o tak wysokiej pozycji społecznej ma całkowitą dowolność podejmowania decyzji, jest wolny od ograniczeń. Może wykorzystywać to w pozytywny lub negatywny sposób. Polityk jest przedstawiony wręcz jako bóg. Los wszystkich ludzi i miast jego całkowicie od niego zależny. Zwyczajni obywatele muszą zdać się na łaskę rządzących.
Twarz polityka zostaje porównana do golema. Jest to postać, pochodząca z hebrajskiej legendy, która została ulepiona z mułu i gliny, a następnie tchnięto w nią życie. Golema nie można jednak nazwać człowiekiem, nie ma on zdolności mówienia ani rozmnażania się. Ta postać może działać dla dobra ludzkości, ale często wpada też w szał i niszczy wszystko, co zastanie na swojej drodze. Polityk, podobnie jak golem, dysponuje wielką siłą, którą może wykorzystać, aby budować i pomagać, ale również niszczyć.
Podmiot liryczny nawołuje polityka do wzięcia odpowiedzialności za swoje czyny. W utworze występuje motyw biblijnego umycia rąk. Jest to odwołanie do słynnej sceny, gdy Piłat umył ręce po skazaniu Chrystusa na męczeńską śmierć. Obecnie „umywać ręce” jest związkiem frazeologicznym, który oznacza unikanie odpowiedzialności, zrzucanie jej na kogoś innego. Piłat w ten sposób chciał pokazać, że nie może interweniować w danej sprawie, ponieważ nie ma w danym momencie sprawczości. Podmiot liryczny nie chce, aby polityk w ten sposób unikał odpowiedzialności, gdyż powinien on ponosić konsekwencje swoich czynów. W wierszu obecne jest także nawiązanie do mitologii greckiej. Polityk otrzymuje atrybuty bogini sprawiedliwości Temidy – wagę i miecz. Jego obowiązkiem są sprawiedliwe rządy, musi podejmować właściwe decyzje, ponieważ odpowiada za dalsze losy całego narodu.
Osoba mówiąca ostrzega polityka przed nadejściem gorszych czasów. Obecnie władca ukazuje się z jak najlepszej strony, ma poparcie swoich obywateli. Sytuacja może się jednak odwrócić, polityk straci swoje wpływy i zostanie odsunięty od władzy. Podmiot liryczny chce skłonić go do refleksji nad tym, co zrobi jeśli władza zostanie mu odebrana.
W końcowej części utworu podmiot przyznaje, że choć polityk posiada ogromną władzę i spoczywa na nim odpowiedzialność za losy całego kraju jest tak samo człowiekiem, jak inni obywatele. Tylko od niego zależy jakim będzie władcą – dobrym czy złym. Całe jego życie będzie wypełnione dylematami moralnymi, ponieważ są one wpisane w sprawowanie władzy. Jego działania zadecydują o sposobie, w jaki zapisze się na kartach historii. Być może będzie błogosławiony przez kolejne pokolenia, a może przeklinany.
Aktualizacja: 2025-04-01 22:31:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.