Czesław Miłosz, fot: Autor nieznany, Lustra i reflektory, Aleksander Janta, 1982, via Wikimedia Commons
Utwór Czesława Miłosza „Do polityka” ma formę monologu podmiotu lirycznego, skierowanego do tytułowego polityka. Jego postać nie jest w wierszu zdecydowanie określona jako dobra albo zła. Poeta podkreśla niejednoznaczność sytuacji i decyzji, która utrudnia ocenę moralną postępowania rządzących.
Spis treści
Wiersz został wydany w zbiorze „Światło dzienne” w 1953 roku. Jest to tomik zawierający utwory napisane przez Miłosza przed podjęciem decyzji o pozostaniu na emigracji. Zostały napisane podczas okupacji, po wojnie na terenie Polski oraz w Waszyngtonie, gdzie Miłosz pełnił obowiązki attaché kulturalnego Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wiersz „Do polityka” został napisany w 1945 roku, w Krakowie. Poeta udał się tam po upadku powstania warszawskiego i współpracował z czasopismem „Twórczość”. Tomik „Światło dzienne” pełni ważną rolę w twórczości Miłosza. Charakteryzuje się szerokim i obiektywnym spojrzeniem na sytuację w Polsce. Stanowi próbę wyznaczenia granic moralnych, których nie należy przekraczać, bez znaczenia na okoliczności.
Utwór „Do polityka” ukazuje wpływ totalitaryzmu na światopogląd poety. Miał on okazję doświadczyć totalitaryzmu hitlerowskiego oraz komunistycznego. Miłosz przeżył II Wojnę Światową, a po jej zakończeniu był zmuszony udać się na emigrację, aby swobodnie tworzyć poezję, nie podporządkowując się wymogom komunistycznej władzy. Wizerunek polityka, jako despotycznego władcy XX wieku, wywodzi się więc z osobistych doświadczeń autora.
Wiersz „Do polityka” został wykorzystany przez polskiego kompozytora Zbigniewa Preisnera, który napisał utwór o tym samym tytule. Za jego wokalne wykonanie odpowiada Anna Szałapak.
Utwór został napisany wierszem białym. Ma więc budowę nieregularną, składa się z czterech strof o różnej ilości wersów. Druga i czwarta zwrotka są siedmiowersowe, pierwsza - pięciowersowa, a trzecia - sześciowersowa. W utworze pojawiają się nieliczne rymy, ale ich układ również jest nieregularny. Liczba sylab w obrębie wersu także nie jest stała.
Wiersz jest przykładem liryki inwokacyjnej, ma formę rozbudowanego zwrotu do adresata - tytułowego polityka. Pojawiają się więc apostrofy („Kto ty jesteś człowieku”, „Ty, którego do czynu wychowała noc”, „Ty jesteś dobry”, „Władco dobra albo władco zła”). Podmiot liryczny jest świadomym obywatelem, który zdaje sobie sprawę z sytuacji politycznej w swojej ojczyźnie. Wie, jak wielką władzę ma polityk i domaga się od niego odpowiedzialnego jej użycia.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Obecne są liczne metafory („starca i dziecka w ręku dzierżysz los”, „zadrżyj w sercu swoim”, „gwarne miasta i pola, kopalnie, okręty na twojej dłoni”). Przedmioty i zjawiska nabierają cech ludzkich, pojawiają się personifikacje („którego do czynu wychowała noc”). Zastosowano także porównania („twarz twoja zakryta jak golem nad światem”). Wypowiedź podmiotu lirycznego jest emocjonalna, obecne są liczne wykrzyknienia („Stój! Zadrżyj w sercu swoim! Nie umywaj rąk!”, „Biada!”) oraz pytania retoryczne („Co pozostanie z twoich dobrych dni? Co pozostanie z twoich krzepkich mów?”). Poeta zastosował też wyliczenia („ludzką troską, gniewem i nadzieją”, „gwarne miasta i pola, kopalnie, okręty”). Na rytm utworu wpływa obecność powtórzeń („twoja jest waga i twój jest miecz”, „trzykroć błogosławiony po trzykroć przeklęty”, „władco dobra albo władco zła”). Pojawiają się także liczne epitety („niespełnionym dziejom”, „ludzką troską”, „dziecinnych głów”, „dobrych dni”, „krzepkich mów”).
Tytułowy polityk nie może być jednoznacznie zdefiniowany jako dobry czy zły. Podmiot liryczny zadaje mu kolejne pytania, aby ujawnić jego intencje. Polityk posiada ogromną moc, przez co łatwo może stać się zbrodniarzem albo bohaterem. Granice moralne bywają płynne, w niektórych sytuacjach trudno je wyznaczyć.
Człowiek o tak wysokiej pozycji społecznej ma całkowitą dowolność podejmowania decyzji, jest wolny od ograniczeń. Może wykorzystywać to w pozytywny lub negatywny sposób. Polityk jest przedstawiony wręcz jako bóg. Los wszystkich ludzi i miast jego całkowicie od niego zależny. Zwyczajni obywatele muszą zdać się na łaskę rządzących.
Twarz polityka zostaje porównana do golema. Jest to postać, pochodząca z hebrajskiej legendy, która została ulepiona z mułu i gliny, a następnie tchnięto w nią życie. Golema nie można jednak nazwać człowiekiem, nie ma on zdolności mówienia ani rozmnażania się. Ta postać może działać dla dobra ludzkości, ale często wpada też w szał i niszczy wszystko, co zastanie na swojej drodze. Polityk, podobnie jak Golem, dysponuje wielką siłą, którą może wykorzystać, aby budować i pomagać, ale też aby niszczyć. Ma możliwość budowania miast, ale też obracania ich w ruiny.
Podmiot liryczny nawołuje polityka do wzięcia odpowiedzialności za swoje czyny. W utworze pojawia się motyw biblijnego umycia rąk. Jest to odwołanie to słynnej sceny, gdy Piłat umył ręce po skazaniu Chrystusa na męczeńską śmierć. Obecnie jest to frazeologizm rozumiany jako uchylenie się od odpowiedzialności i zrzucenie jej na kogoś innego. Piłat manifestuje swoją niewinność, nie wykorzystując w pełni władzy, którą posiada. Podmiot liryczny nie chce, aby polityk postępował w ten sposób. Powinien ponosić konsekwencje swoich działań. W wierszu obecne jest także nawiązanie do mitologii greckiej. Polityk otrzymuje atrybuty bogini sprawiedliwości Temidy - wagę i miecz. Jego obowiązkiem są sprawiedliwe rządy, musi podejmować właściwe decyzje, ponieważ odpowiada za dalsze losy całego narodu.
Osoba mówiąca ostrzega polityka przed nadejściem gorszych czasów. Obecnie władca ukazuje się z jak najlepszej strony, ma poparcie swoich obywateli. Sytuacja może się jednak odwrócić, polityk straci swoje wpływy i zostanie odsunięty od władzy. Podmiot liryczny chce skłonić go do refleksji nad tym, co zrobi jeśli władza zostanie mu odebrana i stanie się jednym ze zwykłych obywateli.
W końcowej części utworu osoba mówiąca przyznaje, że wbrew pozorom, polityk jest tylko człowiekiem. Posiada ogromną władzę i spoczywa na nim odpowiedzialność za losy całego kraju, ale jest ludzki, tak jak każdy z jego podwładnych. Tylko od niego zależy jakim będzie władcą - dobrym czy złym. Całe jego życie będzie wypełnione dylematami moralnymi, ponieważ są one wpisane w sprawowanie władzy. Jego działania zadecydują o sposobie, w jaki zapisze się na kartach historii. Być może będzie błogosławiony przez kolejne pokolenia, a może przeklinany.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.