Julian Przyboś, fot: autor nieznany, źródło: Julian Przyboś, Utwory poetyckie, T. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1984
Julian Przyboś był jednym z najwybitniejszych poetów Awangardy Krakowskiej. Utwór „Cieśle” jest doskonałym przykładem wczesnego etapu jego twórczości, fascynacji techniką oraz pracą robotników i rzemieślników. Wiersz ukazał się w debiutanckim tomiku poety „Śruby” w 1925 roku.
Spis treści
Utwór ma nieregularną budowę: składa się z dziesięciu strof o różnej liczbie wersów, od dwóch do dziewięciu. Liczba zgłosek w wersie również nie jest stała. Pojawiają się rymy parzyste i krzyżowe, ale ich układ też jest nieregularny. Mamy tu do czynienia z liryką pośrednią, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Obserwuje pracę tytułowych cieśli, którą przedstawia w dramatyczny, pełen emocji sposób. Nie znamy tożsamości osoby mówiącej, być może jest to sam poeta, który podziwia fizyczną pracę, możliwości człowieka i współczesnej sobie techniki.
W warstwie stylistycznej dominują wyliczenia, które stanowią większość tekstu wiersza („bryły graniaste”, „belki kanciaste”, „walce toczone”, „kule drążone”, „kliny klaszczące”, „krężele-leje”, „zagięcia lin”, „blizny”, „rozdarte łuki”, „starte znaki”, „zygzaki”, „cięciwy”). Obecne są też epitety („kliny klaszczące”, „pękate grzbiety drewniane”, „szczerbate skluty”, „ogromna”, „pionowa”, „chybliwa libella”), jak i powtórzenia („skuły je klamry, jak palce, i trociny, jak kleje, martwym uporze stężałym jak soki w korze”, „kropla słońca, jak ogromna, pionowa, chybliwa libella”). Dynamiki dodają powtórzenia (zbiegły się, zbiegły) i przerzutnie. Oprócz tego znajdziemy w utworze metafory („rytmiczne, dębowe Ojce, niezdarne dłoni kwadraty”) i personifikacje („ślepa, potworna budowa”).
Wiersz jest napisany nietypowym dla poezji językiem, poeta używa technicznego słownictwa („walce toczone, kule drążone, warknie kołowrót rozkuty, wzniosą się szczerbate skluty”).
Wiersz jest doskonałym przykładem jednego z założeń Awangardy Krakowskiej: kultu 3×M („Miasto, Masa, Maszyna”). Jej program poetycki obejmował dostosowanie poezji do rzeczywistości, w której żył człowiek lat 20. XX wieku. Awangardziści odrzucili futuryzm, skupiali się na opisywaniu teraźniejszości, a nie snuciu wizji przyszłości. Tematyką uprzywilejowaną w tym nurcie były miasto, masa i maszyna. Największą inspiracją stała się współczesność, to, co dzieje się tu i teraz.
Przyboś w swojej wczesnej twórczości popierał kult postępu technicznego i wielkich aglomeracji miejskich. Sztuka stała się integralną częścią codziennego życia, oddając ducha czasów i specyfikę życia w świecie zdominowanym przez maszyny i technologię. Na uwagę zasłużyli więc robotnicy, umiejący z nich korzystać, aby tworzyć i budować, dlatego to właśnie oni stali się głównym bohaterem zbiorowym wiersza „Cieśle”. Sztuka miała być dostosowana do nowej wrażliwości człowieka, która została ukształtowana przez maszyny, technologię i zmieniający się świat.
W centrum zainteresowania podmiotu lirycznego znajduje się praca cieśli. Osoba mówiąca ukazuje ich nadludzki wysiłek, robotnicy poświęcają się wykonywaniu swoich zadań z pełnym zaangażowaniem. Opisuje ich wysiłek fizyczny, walkę z materiałami, które trzeba dostosować do wymagań człowieka, nadwyrężanie mięśni oraz korzystanie z różnorodnych narzędzi.
Cieśle wykorzystują swoją wiedzę i fizyczną sprawność, aby budować miasto. Nie bez znaczenia jest cel ich pracy, czyli wykonanie kuli. Jest ona uznawana za bryłę idealną, co nadaje pracy cieśli szczególny sens i znaczenie. Tworzenie doskonałej kuli jest zadaniem tak pracochłonnym, że podmiot liryczny określa ją jako ”potworną budowę”. Nabiera wręcz cech żywej istoty, nad którą człowiek musi zapanować. Podmiot liryczny wyraża swój szacunek dla pracy cieśli, których nazywa „dębowymi Ojcami”. Są ojcami postępu, stają się nie tylko rzemieślnikami, ale wręcz artystami. Gloryfikując ich, jednocześnie tworzy z nich część maszyny („kurczą łykowe muskuły [...] niezdarne dłoni kwadraty, klekocą zwarte przeguby, wiercą się wściekłe kadłuby”).
Utwór można również odczytać w mniej dosłowny sposób. Wysiłek cieśli, pracującego, aby stworzyć idealną kulę, można porównać do pracy poety tworzącego wiersz, ciosającego idealny utwór ze słów. Pojawia się tu znany motyw literacki, który przedstawia poetę jako rzemieślnika, co podkreśla, że proces tworzenia poezji jest jednocześnie pracą fizyczną i umysłową. Metaforyczny „środek kuli” jest równoznaczny z ukrytym przesłaniem poezji, którego nie dostrzeże każdy czytelnik.
Podobnie jak cieśla jest ojcem konstrukcji, tak poeta jest ojcem swojego wiersza. Człowiek może stworzyć pamiątkę dla potomnych, niezależnie czy będzie to idealna bryła, budowla czy wiersz. Takie podejście również jest spójne z założeniami Awangardy Krakowskiej, ponieważ istota poezji nie miała leżeć w słowotwórstwie, ale przede wszystkim idealnie ułożonej składni i nowej metaforze – nakładaniu na siebie znaczeń, dzięki czemu wiersz można odczytywać na wiele sposobów.
Wiersz jest też przykładem ekonomiczności języka poetyckiego, sugerując, że składnia ma kluczowe znaczenie, a każde słowo jest dobrze przemyślane, aby skonstruować idealną formę wiersza, podobnie jak cieśla tworzy perfekcyjną bryłę. „Cieśle” to przykład fascynacji technologią, rozwojem i ludzkimi możliwościami. Opowiada również o tworzeniu idealnie dopracowanego dzieła, zarówno w przypadku konstrukcji, jak i utworu poetyckiego.
Aktualizacja: 2024-10-25 16:30:38.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.