Maria Konopnicka, Leopold Bude, 1897
Maria Konopnicka zaliczana jest do czołowych przedstawicielek pozytywizmu w literaturze. Była artystką niebywale wszechstronną: oprócz działalności poetyckiej tworzyła nowele ("Mendel Gdański", "Dym"), bajki dla dzieci ("O krasnoludkach i o sierotce Marysi"), poematy, uprawiała krytykę literacką (np. szkice o "Konradzie Wallenrodzie") oraz aktywnie angażowała się w życie społeczne epoki walcząc o prawa kobiet (działalność w czasopiśmie emancypantek "Bluszcz") i przeciwstawiając się niesprawiedliwościom klasowym i politycznym (np. wiersz "O Wrześni"). I chociaż szerszej publiczności znana jest jako autorka pouczających i wzruszających dzieł dotykających problemów biedy, ucisku i konieczności postawy patriotycznej, Konopnicka tworzyła też liryki miłosne, a jednym z takich przykładów jest krótki wiersz pt. "Kubek" wydany w 1903 roku w tomiku "Poezye w nowym układzie", tom III, "Pieśni i piosenki".
Spis treści
Konopnicka często stylizowała swoje wiersze na wzór ludowy, co widoczne jest także w omawianym utworze. "Kubek" to wiersz krótki, liczący cztery strofy, z których każda z nich posiada cztery wersy pisane na zmianę ośmio - i siedmiozgłoskowcem. Co druga para rymów jest męska (jednosylabowa), co potęguje wrażenie stylizowania na przyśpiewkę ludową. Układ rymów jest regularny: abab.
W pierwszych dwóch strofach mamy do czynienia z podmiotem lirycznym zbiorowym, gdyż podmiot wypowiada się w 2 os. l.mn. W trzeciej strofie podmiot liryczny zmienia się na indywidualny, gdyż wypowiada się tylko jedna osoba. Lirykę możemy określić w wierszu jako bezpośrednią, jako że podmiot opowiada o swoich przeżyciach stawiając w centrum opowieści właśnie siebie. Kwestią sporną pozostaje, czy możemy utożsamiać go z samą Konopnicką. Wprawdzie poetka w pewnym momencie swojego życia musiała rozstać się z mężem, jednak wiersz ma na tyle uniwersalny charakter, że ciężko z całą pewnością wiązać z nim biograficzne wątki artystki.
Jeśli chodzi o środki stylistyczne, możemy wyróżnić tu epitety ("prosty kubek", "gwiezdnych czasz"), powtórzenia ("i poszli w świat, i poszli w dal").
Podmiot liryczny opowiada prostą historię dwójki ludzi, prawdopodobnie pary, którzy postanowili zakończyć związek i pójść własnymi drogami. Symbolem ich relacji jest kubek, z którego wspólnie pili, co można interpretować zarówno jako wyraz bliskości, jak i miłości (w literaturze często występuje motyw picia napoju miłosnego z jednego kielicha np. w "Tristanie i Izoldzie"). Jednak wydarza się coś, co burzy sielankę kochanków - to łza, która wpada do kubka i staje się przyczyną rozbicia go, a więc rozstania.
Treść wiersza odzwierciedlona jest w jego strukturze: podmiot liryczny, który do tej pory wypowiadał się w liczbie mnogiej, od trzeciej strofy mówi już w liczbie pojedynczej, co podkreśla fakt separacji dwójki ludzi. Jednak podmiot liryczny, który od teraz wiedzie życie w pojedynkę, nie cierpi - wiersz mówi o "złotych krużach" (słowo "kruż" oznacza "dzban" lub "ozdobną czarę") i "srebrnej rosie", co możemy interpretować jako pozytywne wydarzenia w jego życiu - być może jest to kolejny związek, być może sukcesy literackie, jeśli chcemy użyć biograficznego klucza. Z drugiej jednak strony, mimo całego piękna nowych przeżyć, podmiot liryczny tęskni za prostym kubkiem dzielonym w przeszłości ze swoją drugą połówką.
"Kubek" można interpretować jako opowieść o dojrzewaniu do relacji międzyludzkich. Konopnicka w bardzo prostych słowach zawarła przestrogę dla wszystkich tych, którzy szukają w życiu perfekcji - przecież kubek został rozbity dlatego, że coś skaziło jego idealną dotychczas zawartość. Łza, o której wspomina autorka to być może zazdrość, być może kłótnie, być może różnice charakteru. Para z wiersza poetki pozwala, by zatruły one życiodajną wodę, czyli daje przyzwolenie na to, by różnice stały się ważniejsze niż to, co ich łączy. Kochankowie, rozczarowani "nieidealnością" swojej relacji postanawiają ją więc zakończyć.
Jednak w dalszej części wiersza widać przemianę duchową podmiotu lirycznego: spoglądając wstecz, podmiot zdaje sobie sprawę, że niedoskonałość relacji jest jego zaletą, gdyż właśnie w taki sposób ujawnia się całe jej piękno, złożoność i wzrost. Problemy są częścią naszego życia i to właśnie poprzez "łzy", a więc trudności, zwątpienia i kłopoty, które decydujemy się przezwyciężyć, aby być razem, możemy uświadomić sobie jak bardzo nam na kimś zależy i jaka jest wartość naszego związku. Piękne, baśniowe przedmioty, "jasne gwiazdy', "srebrne rosy", które wyrażają na pozór idealne rzeczy, które nie są okupione ani trudem, ani wyrzeczeniami nigdy nie dadzą takiej satysfakcji jak relacja, w którą włożyło się serce i wysiłek. Dlatego właśnie z perspektywy czasu bardziej ceni się "prosty kubek", niż "złote kruże".
Konopnicka nawet w liryce miłosnej daje się poznać jako propagatorka realizmu i pozytywizmu. Aby związek dobrze funkcjonował, ważniejsze, niż "gwiezdne ideały" jest codzienne przezwyciężanie pojawiających się trudności. Praca organiczna dotyczy także rodziny jako podstawowej komórki społecznej, czy też związku dwojga ludzi, gdzie na każdym z nich spoczywa odpowiedzialność za prawidłowe jego funkcjonowanie.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.