Niezrównana siła, jaką jest przyroda, od wieków stanowiła obiekt fascynacji rodzaju ludzkiego. Zawsze była ona dla nas wartością, niekiedy cenniejszą od kultury. Oddawaliśmy jej cześć, wykorzystywaliśmy jako dom i rezerwuar surowców, a ostatecznie zaczęliśmy zgłębiać jako fascynujący byt. Otulająca nas przyroda stanowiła wyraz większego porządku praw panujących w świecie. Takie rozumienie bliskie jest koncepcji przenikającego wszystko ducha, tym samym idei doskonale znanej romantykom. Wśród nich jeden zdawał się wyjątkowo inspirować przyrodą.
Spis treści
Jakie znaczenie dla człowieka ma przyroda? – zagadnienie
Ballady Adama Mickiewicza – Świtezianka i Rybka
Ballady „Świtezianka” i „Rybka” ukazują przyrodę jako strażnika sprawiedliwości, a zamieszkujące ją tajemnicze duchy pełnią rolę wymierzających karę. Jest to część kosmicznego porządku, który nawiązuje do chłopskiego postrzegania sprawiedliwości, według którego nadprzyrodzone siły, a nie prawo stanowione, czuwały nad moralnym ładem.
W obu balladach kluczowym wątkiem jest zdrada. Kochanek łamie dane słowo, wybierając inną kobietę. W „Świteziance” ukochana bohatera okazuje się duchem zamieszkującym jezioro, który sprawdza jego wierność. Przybierając oblicze ponętnej nieznajomej, zwabia go do jeziora, gdzie młodzieniec ginie i zostaje skazany na wieczne poszukiwanie swojej oblubienicy jako duch.
W balladzie „Rybka” pojawia się klasyczna historia o uwiedzeniu przez możnego pana i porzuceniu dziewczyny z ludu wraz z dzieckiem. Zrozpaczona chłopka zostawia niemowlę w lesie, po czym rzuca się do jeziora, oddając się duchom. Powraca jednak co noc jako ryba o półludzkiej postaci, by karmić dziecko. Pewnego dnia, gdy możni spacerują nad jeziorem, dziewczyna-rybka nie wraca, a sługa odkrywa ubrania pana i pani na brzegu. Jezioro wysycha, a na jego dnie pojawiają się dziwnie ludzkie skały.
Zarówno „Świtezianka”, jak i „Rybka” są zainspirowane ludowym folklorem, w którym świat postrzegano jako uporządkowany, co widać w cyklach przyrody. Ludzie wierzyli, że przyroda jest strażnikiem sprawiedliwości, a duchy wymierzają kary za krzywdy.
Ballady Adama Mickiewicza – Świteź
W balladzie „Świteź” Mickiewicz sięga po motyw zatopionego grodu, gdzie przyroda chroni ludzi przed hańbą ze strony najeźdźców. Kobiety miasta, modląc się o ocalenie, zostają zamienione w kwiaty, a miasto zatapia jezioro. Siły przyrody, choć cudowne, są tu narzędziem w ręku Boga, przedłużeniem kosmicznego porządku.
Czego chcesz od nas, Panie
Podobny motyw zależności między naturą a Bogiem pojawia się w twórczości Jana Kochanowskiego, np. w pieśni „Czego chcesz od nas, Panie”. Kochanowski przedstawia Boga jako architekta porządku, a naturę jako dobro służące ludziom, będącą wyrazem Jego woli.
Inne konteksty literackie
- „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza – Litewskie krajobrazy przedstawione w epopei nie są tylko dekoracją – symbolizują swojskość, poczucie przynależności i głęboką więź z ojczyzną. Soplicowo, z jego malowniczymi polami, lasami i stawami, jest przedstawione jako idealne, sielankowe miejsce, które koi zmysły i oferuje bohaterom poczucie spokoju i bezpieczeństwa. Przyroda w epopei działa również jako świadek ważnych wydarzeń historycznych. Opisy litewskiego krajobrazu są splecione z nostalgią za utraconą wolnością, stając się symbolem polskiej niezależności i narodowego ducha. W ten sposób natura stanowi nieodłączny element tożsamości, jest miejscem, do którego Polacy wracają w trudnych chwilach, przypominając o dawnej wielkości kraju.
- „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza – Rzym jest przedstawiony jako miasto pełne moralnej degeneracji, gdzie rozrywki, brutalne walki gladiatorów i przemoc dominują życie publiczne. W tym zepsutym świecie postacie chrześcijan, takie jak Ligia i jej rodzina, są ukazane jako osoby żyjące w harmonii z naturą, co symbolizuje ich czystość duchową i moralną prawość. Ligia, pochodząca z barbarzyńskiego plemienia, które żyje w zgodzie z naturalnym rytmem życia, reprezentuje niewinność i prostotę w opozycji do zepsutego Rzymu. Przyroda staje się symbolem spokoju, czystości i niezmiennych wartości, które trwają niezależnie od upadku wielkich cywilizacji.
- „Faraon” Bolesława Prusa – Przyroda, szczególnie elementy takie jak Nil, pustynia i gwiazdy, pełni funkcję symbolu wiecznego cyklu życia i naturalnego porządku. Nil, jako główne źródło życia dla Egiptu, odgrywa szczególnie ważną rolę w codziennym funkcjonowaniu państwa – jego wylewy zapewniają plony, a tym samym przetrwanie narodu. To symbol stabilności i trwałości, od której zależy istnienie całego społeczeństwa. Z kolei pustynia i gwiazdy reprezentują niezmienność i surowość natury, wobec której człowiek jest bezradny. Egipcjanie postrzegają przyrodę jako manifestację boskich sił i tajemniczy porządek, który muszą szanować.
- „Jądro ciemności” Josepha Conrada – Tu z kolei afrykańska dżungla staje się symbolem dzikości, pierwotności i nieokiełznanej siły, która zagraża cywilizowanemu człowiekowi. Przyroda jest przedstawiona jako nieprzyjazna, groźna i niezrozumiała siła, która wpływa na bohaterów, wyzwalając w nich ukryte instynkty oraz ciemne strony ludzkiej natury. Dżungla działa jak katalizator, zmuszając ludzi do konfrontacji z ich wewnętrznymi demonami. Dla bohaterów Conrada, zanurzenie się w dziką przyrodę oznacza zderzenie z czymś pierwotnym, co kwestionuje osiągnięcia cywilizacji i ukazuje ludzką kruchość. Przyroda staje się nie tylko tłem, ale i metaforą ciemności, chaosu oraz destrukcyjnych sił, których nie można kontrolować ani podporządkować.
Podsumowanie
Człowiek od zawsze zauważał w przyrodzie harmonię, interpretując ją jako część kosmicznego ładu. W literaturze, baśniach i balladach przyroda często stawała się nadprzyrodzoną strażniczką tego porządku, co wyrażało duchowe przywiązanie człowieka do natury, jak pokazuje to Mickiewicz w „Romantyczności”.
Przeczytaj także: Czym dla człowieka mogą być wspomnienia? Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
Aktualizacja: 2024-09-26 15:10:27.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.
