Fabuła czwartej części „Dziadów” Adama Mickiewicza opiera się na dialogu między dwoma postaciami: widmem Gustawa a grekokatolickim Księdzem. Nie jest to jednak tylko zestawienie charakterów i poglądów dwóch osób, a polemika między odmiennymi światopoglądami następujących po sobie epok: oświecenia i romantyzmu. Stojący po stronie tego drugiego Gustaw reprezentuje sobą idealizm, emocjonalność i prym ducha. Z kolei Ksiądz to zwolennik racjonalizmu wraz z jego prymem rozumu, stoicyzmu i doświadczenia.
Spis treści
Poglądy głównego bohatera dramatu charakteryzują całkowicie podejście romantyków. Gustaw-Pustelnik jest więc idealistą, stawiającym to jak być powinno ponad realność chwili doczesnej. Wyraża to podczas swojego monologu o księgach zbójeckich, zarazem podając również powód takiego podejścia. Ujawnia też ogromną emocjonalność, która u romantyków oznaczała kierowanie się indywidualnym przeczuciem i pojmowaniem świata. Jest to światopogląd kompletnie subiektywny, co wiąże się z jego kolejnym elementem - odrzuceniem rozumu jako miary wszystkich rzeczy.
Gustaw wskazuje na prym ducha, uniwersalnej prawdy nadającej rzeczy sens, nie zaś materialnych praw mierzonych logiką. Odzwierciedleniem nakierowania na ducha jest prośba o przywrócenie przez Księdza obrzędu „dziadów” - ludowego rytuału, który swoim pochodzeniem oddaje transcendentną prawdę o naturze ludzkiej duchowości.
Reasumując, Gustaw reprezentuje emocjonalność, indywidualizm, idealizm oraz mistycyzm, które to cechy charakteryzują podejście romantyczne.
Ksiądz, chociaż współcześnie może się to wydawać nieco dziwne, reprezentuje z kolei podejście racjonalistyczne. Duchowny jest sztandarowym przykładem nurtu myśli oświeceniowej, a więc skrajnie przeciwnej romantyzmowi. Tym samym obserwujemy u niego odwołanie do rozumu poprzez początkową negację nadnaturalnego charakteru Gustawa.
Ksiądz podczas rozmowy odwołuje się zawsze to logiki oraz uniwersalnych wartości, takich jak religia. Neguje tym samym podejście indywidualne oraz emocjonalność. Myśl o przemijaniu doczesności, zarówno w kontekście smutku jak i radości, może wręcz sugerować nastawienie stoickie. Rozumieć to też możemy jako realistyczne, czy wręcz praktyczne podejście do życia.
Ksiądz jest więc człowiekiem rozumu - odbierającym rzeczywistość poprzez dowody i racjonalne wnioski. Prowadzi go to do zachowania spokoju w obliczu przemijającej doczesności, a więc zachowania stoickiego realizmu.
Już z samego zestawienia światopoglądów obu bohaterów możemy zauważyć, że są one skrajnie różne. Wynika to z faktu ukrycia za maskami Gustawa i Księdza myśli przewodnich dwóch epok: oświecenia i romantyzmu. Z nurtami myślowymi bywa zaś tak, że następujące po sobie zazwyczaj stanowią własne negacje. Dlatego też kiedy Ksiądz to stoicki uniwersalista, Gustaw prezentuje namiętną indywidualność. Z kolei realistyczne podejście do życia duchownego spotyka się z idealizmem widma samobójcy. Ostatecznie zaś racjonalizm Księdza zderzony zostaje z mistycznym poszukiwaniem ducha Gustawa.
Aktualizacja: 2023-08-05 11:08:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.