Pozytywizm w Polsce kierował się wieloma typowymi dla siebie ideami. Były wśród nich zagadnienia takie jak praca u podstaw, praca organiczna i asymilacja Żydów. Stanowiły one odpowiedź na problemy występujące w XIX - wiecznym społeczeństwie polskim. Rodzimi pozytywiści podejmowali jednak również zagadnienia ważne dla całej epoki. Jednym z nich jest teoria utylitaryzmu, czyli rozumienia dobra jako pożytku. Z jej przedstawieniem mamy do czynienia np. w Lalce Bolesława Prusa.
Pod nazwą utylitaryzmu rozumieć możemy teorię etyczną sięgająca swoimi początkami XVIII wieku i rozwiniętą w wieku XIX, która wyznacza wzrost szczęścia powszechnego jako kryterium moralnego dobra czynu. Szczęście to oznacza wzrost przyjemności i redukcję cierpień ludzkości. Za twórcę pojęcia utylitaryzmu uchodzi John Stuart Mill - angielski filozof, logik i ekonomista.
Naczelnym postulatem filozofii Milla była tzw. zasada utylitaryzmu - zgodnie z którą ludzkie postępowanie jest moralne tylko wtedy, kiedy interes jednostki nie stoi w sprzeczności z interesem ogółu, ale służy pomnożeniu jego dobra. W praktyce utylitaryści dążyli do osiągnięcia jak największego szczęścia jak największej ilości ludzi w jednym czasie. Stosowali ku temu nawet swoisty "rachunek utylitarystyczny", zapisując wszystkie przynoszące przyjemność i przynoszące cierpienie konsekwencje danego działania. Jeżeli przynosiło ono więcej przyjemności dla ogółu, było wtedy moralnie dobre, a więc pożądane.
Przydatność społeczna w Lalce objawia się najpełniej podczas wyjazdu Wokulskiego do Paryża. Uciekając od nieszczęśliwej miłości do Izabeli Łęckiej, główny bohater poznaje to kosmopolityczne miasto i ma możliwość skonfrontowania jego realiów ze znaną sobie Warszawą.
Nie ogranicza się on jednak tylko do samego miejsca. Jako miasto rozumie również jego mieszkańców - paryżan. Tych widzi jako niezwykle pracowitych, ucieleśniających idee ewolucjonizmu i pracy organicznej. Wokulski zauważa również, jak do swojej pracy podchodzą sami paryżanie. Stwierdza on, że zanim któryż z nich cokolwiek wytworzy, zastanawia się najpierw nad użytecznością danego wyrobu. Jest to dosłowne ujęcie etyki utylitaryzmu w stosunku do pracy. Musi ona więc przynosić pożytek, jak najlepiej spełniać cel swojego istnienia. Co więcej, użytkowym celom swoich wyrobów nadają oni jeszcze wartość estetyczną. Jest ona tym samym najbardziej jak to możliwe pożyteczna dla człowieka - zwiększa tym samym jego przyjemność w rozumieniu jednostki oraz społeczności.
Utylitaryzm można również dostrzec w samym Wokulskim. Jeżeli przyjmiemy, że każde działanie powinno być podyktowane zwiększaniem ludzkiej przyjemności i zmniejszaniem cierpienia, to dobroczynność głównego bohatera realizowana jest właśnie w myśl tej zasady. Nie rozdaje on bowiem pieniędzy ubogim, a realizuje raczej założenia pracy organicznej. Przykład pomocy Węgiełkowi oraz Mariannie można rozpatrzeć właśnie w taki sposób. Zamiast materialnie wspomóc rzemieślnika i ulicznicę daje im on szansę poprawy swoich warunków bytowych na własną rękę, co ostatecznie działa również na rzec społeczności. Przywraca mu bowiem dwoje ludzi, a zarazem oddaje im ich osobistą godność.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.