Każda epoka literacka posiada swoje formy przekazu. Oświecenie to okres rozkwitu satyry - ostrej komentatorki rzeczywistości. Pisarze polskiego Oświecenia nie ustępowali swoich zachodnim prekursorom w dobitnym ośmieszaniu tego, co uważali za złe wokół siebie. Komizm, z którego korzystali, stał się bronią przeciwko zacofaniu, złym nawykom i losowi ich udręczonej ojczyzny. Warto prześledzić te elementy w twórczości naszych rodowitych pisarzy epoki, studiując zawarty w nich dydaktycznych charakter dzieł.
Spis treści
Na początku warto przeanalizować, czym dokładnie jest satyra. Jako gatunek literacki łączy w sobie lirykę, epikę i dramat w celu ośmieszenia oraz napiętnowania ukazywanych zjawisk, czy postaci. Posługuje się przy tym komicznym wyolbrzymieniem oraz karykaturalnym ukazaniem postaci. Ukazanie rzeczywistości w krzywym zwierciadle ma tu za zadanie kontestację tematu satyry i zwrócenie uwagi czytelnika na dany problem. W takim rozumieniu jest ona zaliczana do komizmu złożonego, wymaga bowiem znajomości kontekstu w celu odnalezienia elementów wzbudzających śmiech.
Mając teraz jasno zdefiniowaną satyrę i jej pozycję względem samego komizmu, można przystąpić do odnajdywania tych elementów w sposobie ukazywania rzeczywistości przez pisarzy polskiego Oświecenia.
Komedia Juliana Ursyna Niemcewicza napisana została z powodów politycznych - autor, zwolennik reform, chciał ośmieszyć poglądy swoich przeciwników politycznych i pozyskać aprobatę szlachty ziemiańskiej. Z powodu swojego celu komedia konfrontuje ze sobą postacie o skrajnie odmiennych cechach. Mamy więc patriotycznych, rycerskich zwolenników reform - Podkomorzego, Podkomorzynę i Walerego. Z drugiej strony występują przedstawiciele warcholstwa, bezrefleksyjnego kosmopolityzmu i koniunkturalizmu - Starostę, Starościnę i Szarmanckiego. Zachowania tych drugich to przykład komizmu postaci, są oni bowiem karykaturalnym wyolbrzymieniem wszystkich negatywnych cech sarmatyzmu. Szczególnie rzuca się tu w oczy pieniactwo, gadulstwo i kłótliwość Starosty.
Poemat heroikomiczny Ignacego Krasickiego stanowi satyrę na życie zakonne w XVIII wieku. Autor, biskup warmiński, dostrzegał zacofanie intelektualne oraz próżniactwo mnichów i postanowił wymierzyć przeciw nim ostrze swojego pióra. Komizm poematu wynika przede wszystkim z kontrastu między podniosłym stylem a trywialnym tematem samego dzieła. Widzimy tu również elementy komizmu postaci przedstawione przez śmieszne zachowania mnichów i ich przydomki. Poemat kipi również komizmem sytuacyjnym, szczególnie widocznym w scenie "bitwy" mnichów. Warto również zauważyć komizm słowny wysokich lotów, obecny pośród monologów postaci oraz zwrotów takich jak "wielebne głupstwo", czy "święta prostota". Mają one ewidentnie pejoratywny charakter, umieszczony za ironią płynącą ze zbitki pozytywnego epitetu i opisywanego przez niego negatywnego zjawiska.
Typowa dla Oświecenia satyra Ignacego Krasickiego przeciwko małżeństwom z powodów finansowych, zbytkom i bezrefleksyjnemu kosmopolityzmowi elit Rzeczpospolitej. Opisując biedny przypadek ożenku ziemianina Piotra, Krasicki przedstawia zabawne z perspektywy odbiorcy sceny. Korowód towarzyszący szlachciance z miasta, przedstawianie przez nią żądań, czy pożar wywołany w dobrach szlachcica są elementami komizmu sytuacji. Przy okazji ośmieszają również wspomniane wyżej zachowania szlachty polskiej.
Aktualizacja: 2022-09-17 20:33:24.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.