Naród polski przez lata zyskał wiele okazji do wyrażania swojej tęsknoty za ojczyzną. Przez ponad sto lat znajdowała się ona bowiem pod zaborami, a co za tym idzie zniknęła z map Europy. Społeczeństwo zaś było pozbawione swojej kultury, tradycji i języka przy pomocy agresji i przemocy ze strony zaborców. Dla wielu osób oznaczało to często przymusową emigrację z kraju ze względów politycznych. Często Polskę opuszczali artyści, między innymi twórcy literatury. Swoją tęsknotę za ojczyzną ubierali później na emigracji w formę swoich dzieł, zawierali w niej cały swój ból i bezradność, próbowali także oddać przy pomocy słów jej piękno. Utwór literacki stał się więc wyrazem tęsknoty za utraconą ojczyzną i domem, co widać w takich dziełach jak „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, „Potop” oraz „Latarnik” Henryka Sienkiewicza.
„Pan Tadeusz” powstał w czasach emigracji Adama Mickiewicza z Polski - epilog opowiada już o losach uchodźcy na paryskim bruku. Autor nie mógł wrócić do ukochanej ojczyzny z przyczyn politycznych, dlatego też przelał całą swoją tęsknotę w dzieło, które opisywało jej największe zalety - sielankową przyrodę, społeczeństwo pełne dobrych gospodarzy i patriotów wiernych tradycjom i kulturze.
„Pan Tadeusz” jest więc swego rodzaju hołdem dla ojczyzny, zapisem jej najlepszych cech i tym samym sposobem na utrwalenie świata, który w czasach Mickiewicza powoli kończył się już wraz ze zmniejszaniem się wpływu kultury szlacheckiej na społeczeństwo. Już pierwsze słowa „Pana Tadeusza” przywołują utraconą ojczyznę autora i budują wokół niej nastrój nostalgii. Dodatkowo Mickiewicz miał świadomość, że jego czytelnicy również tęsknią za światem, który został im odebrany, Kontakt z dziełem, który wskazywał na najlepsze cechy utraconego kraju miał służyć pokrzepieniu serc narodu i przypomnieniu mu, o jaki piękny świat walczy.
Sam Mickiewicz w epilogu dzieła przyznał, że stworzył obraz wyidealizowany i przesadnie optymistyczny, ponieważ jego celem nie było rozdrapywanie ran związanych z niewolą ojczyzny. „Pan Tadeusz” miał zabrać jego i jego czytelników do pięknego świata, w którym kraj rodzinny był piękny, pełen dobrych ludzi i gotowy do walki o swoją niepodległość. Dzięki temu dziełu Mickiewicz mógł spędzić jeszcze trochę czasu w krainie, która najprawdopodobniej zniknęła już na zawsze z tego świata.
Henryk Sienkiewicz co prawda nie musiał uciekać z Polski z powodów politycznych, ale mimo to sporą część swojego życia spędził poza jej granicami, dodatkowo tworzył w czasach, w których była ona wciąż pod zaborami. Nie można więc dziwić się, że w jego dziełach obecna jest tęsknota za ojczyzną i są one jej wyrazem. Sienkiewicz na tym motywie oparł między innymi takie utwory jak powieść „Potop” czy nowela „Latarnik”.
„Potop” to część trylogii, której akcja dzieje się w wieku XVII i przedstawia ona burzliwie dzieje Polski w tamtych czasach. Sienkiewicz jako czas akcji wybrał więc moment, w którym Polska była wciąż wolna i odnosiła sukcesy na polu militarnym, powstrzymując na przykład potop szwedzki. Autor, tęskniąc za swoją niepodległą ojczyzną, przywołał takie momenty z jej przeszłości, którymi każdy patriota mógł się chwalić i które mogły służyć pokrzepieniu serc narodu, znękanego rządami zaborców.
W „Potopie” ojczyzna także jest w potrzebie, ale na pomoc przychodzą jej szlachcice, wierni rycerze, gotowi poświęcić wszystko dla jej wolności. Wojna ze Szwedami jest dla nich tak naprawdę przygodą, a Polska wychodzi z tego starcia zwycięsko, dzięki swoim siłom i tradycjom. Sienkiewicz przypomina więc dobre czas swojej ojczyzny, kiedy była ona potęgą, a jej społeczeństwo zbrojnie walczyło o swoje prawo do wolności. Tęsknota za ojczyzną sprawiła także, że w powieści Sienkiewicza wszelkie przywary sarmackiej szlachty, które między innymi doprowadziły do upadku Polski i do zaborów, stają się jedynie zabawnymi, nieistotnymi wadami, które nikną w porównaniu jej poświęcenia się dla ojczyzny.
Z kolei nowela „Latarnik” jest próbą poradzenia sobie z losem emigranta, który żyje daleko od swojej ojczyzny. Trwa to już tak długo, że główny bohater próbuje sobie życie ułożyć na nowo, daleko od Polski. Skawiński odwiedza wciąż nowe miejsca na świecie, ale nigdzie nie potrafi zostać na dłużej. Gdy zostaje zatrudniony jako latarnik, wydaje mu się, że odnalazł spokój. Kiedy jednak otrzymuje paczkę z egzemplarzem „Pana Tadeusza”, okazuje się, że jego miłość do ojczyzny nigdy nie wygasła i wciąż, nawet po tylu latach, budzi ona w nim bardzo żywe emocje. Przez lekturę powieści pochodzącej z jego ojczyzny latarnik zaniedbuje obowiązki i zostaje wydalony ze stanowiska, jednak jest to dla niego niczym wobec uczuć, jakie wzbudziła w nim otrzymana książka.
Utwór literacki może więc wyrażać tęsknotę za ojczyzną na wiele różnych sposobów. Czasami jest hołdem złożonym jej pamięci, gdy autor opisuje ją jako idealną krainę. Innym razem pisarz może przywołać najlepsze i najwspanialsze momenty z jej historii, by pokrzepić strapione serca swoich rodaków i przypomnieć, że ojczyźnie udawało się wybrnąć z wielu tragicznych sytuacji.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.