Tworząc swoje dzieło, każdy artysta chciałby nadać mu cechy ponadczasowe. Wszak sztuka polega na uchwyceniu w sposób materialny nieuchwytnego, a więc również transcendentalnego sensu. Tyczy się to równie mocno literatury, specyficznej formy sztuki. Aby tego dokonać, stosuje ona alegorię - metaforyczne przestawienie idei o łatwej do zinterpretowania formie. Alegoria jest więc formą oddania ponadczasowego znaczenia. Aby udowodnić tę tezę, potrzebne będą jednak przekonujące argumenty. Tych dostarczy sama zainteresowana, czyli literatura. W poniższej pracy będą to trzy dzieła: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, Jagnę i wilcy oraz Koniec Ignacego Krasickiego.
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią to anonimowy utwór o cechach moralizatorskich, szczególnie memento mori. Fabuła jest dosyć znana, oto bowiem mądry Mistrz Polikarp spotyka samą Śmierć i nawiązuje z nią rozmowę o rzeczach ostatecznych. Jak wiadomo, śmierć jest zjawiskiem i nie stwierdzono, aby miała jakąś formę. Nieznany autor nadaje jej tutaj jednak cechy ludzkie, czyli dokonuje personifikacji.
Wygląd, z którym mamy do czynienia stanowi alegorię - paskudna poczwara, będąca owiniętym w całun ludzkim trupem. Jej alegoryczność bierze się ze wspólnej ludzkości formy fizycznej - trup zawsze wygląda tak samo, szczególnie po zgniciu tkanki mięśniowej. Kościotrup (warto zwrócić uwagę na budowę tego słowa) ma wiec transcendentną wymowę, co daje podstawy do wykorzystania go w roli alegorii.
Jakie znaczenie ma tutaj Śmierć? Otóż owa personifikacja sama wyjawia je czytelnikowi. Jest to zjawisko nieuchronne, zrównujące wszystkich (wszyscy mamy taki sam szkielet i taki sam los), najpotężniejsze ze wszystkich elementów życia. Trzymana przez nią kosa symbolizuje przy tym, jak całe rzesze ludzi "ścina" każdego dnia. Nieznany autor tworzy więc makabryczny obraz, którego znaczenie jest ponadczasowe - prawda o nieuchronności ludzkiego końca.
Jagnię i wilcy Ignacego Krasickiego opisuje mało komiczną scenkę. Dwa wilki rozrywają na strzępy bezbronne jagnię. Niezdolne do stawienia oporu zwierzę pyta swoich oprawców: Jakim prawem? Ci odpowiadają niezwykle zwięźle: Smacznyś, słaby i w lesie. Pierwsze strofy bajki stanowią jej morał - kto pragnie komuś zrobić krzywdę, zawsze znajdzie ku temu podstawy. Historia jest również ukazaniem działania w praktyce tzw. prawa silniejszego, gdzie to potęga wyznacza granice postępowania.
Alegorią tu użytą jest sytuacja, gdy ofiara zmaga się z przeważającą siłą oprawcy oraz użyte tam wizerunki wilków i jagnięcia. Starożytny, wręcz instynktowny strach przed ludzi przed wilkami nie wymaga tłumaczenia. Stworzenia te od zawsze kojarzone są ze złem, przemocą oraz dzikością. Jagnie zaś jest niewinne, słabe i czyste. To idealna ofiara - nie chce ani nie może nikomu nic zrobić. Oddawaną przez te alegorie ponadczasową prawdą jest właśnie prawo silniejszego. Jego prawdziwość widzimy zarówno pośród ludzi, jak też zwierząt. Natura rządzi się jedynie tą zasadą, zaś cywilizacja od tysięcy lat próbuje zastąpić je różnymi formami sprawiedliwości. Sama potrzeba sankcjonowania prawa, czy istnienia sił zbrojnych, są już dowodem na ponadczasowość racji silniejszego.
Koniec to bajka Ignacego Krasickiego, która całkowicie podsumowuje koncepcję alegorii jako narzędzia ukazania ponadczasowych idei. Co więcej, książę poetów polskich pokusił się w niej o napisanie bajki o bajce! Przedstawia on w niej podróż dzieła przez tajemnicze ostępy, podczas której atakują ją zbóje. Po pobiciu bajki zrywają z niej nędzne odzienie, czym ukazują Prawdę. Krasicki nawiązuje tutaj ewidentnie do nuda veritas Horacego - nagiej prawdy. Na tym jednak nie koniec alegorii.
Wędrówka bajki przez gęsty las to motyw podróży - rozumiany jako poszukiwanie mądrości. Obnażenie bajki jako prawdy ukrytej pod brzydkim odzieniem to właśnie alegoria...samej alegorii. Krasicki zręcznie przemyca tu więc ponadczasową ideę mądrości ukrytej, do której należy dojść poprzez analizę i obnażenie przeróżnych zawoalowanych prawd. Przykładem prawdziwości tej bajki jest ona sama, ponieważ wyrażenie "naga prawda" nie bez powodu używane jest w mowie potocznej. Mądrość trzeba odszukać, a prawdę okryć pod wieloma warstwami kłamstwa i tak było oraz będzie zawsze.
Sztuka, jak napisano we wstępie, polega na uchwyceniu nieuchwytnego. Literatura podejmuje się tego zadania w niezwykle ambitny sposób. Próbuje bowiem wyrazić głębszy sens rzeczy poprzez opisanie nieistniejącego w formie działającej na wyobraźnię czytelnika. Już samo to wymaga operowania narzędziami transcendentnymi, odwołującymi się do uniwersalnych zasad rozumowania w dawnej kulturze. Alegoria spełnia wszystkie te wymagania. Musi być interpretowana, co daje możliwość zawarcia w niej pojęć trudnych do wyłożenia wprost. Zarazem jednak operuje na płaszczyźnie wspólnego rozumienia pewnych paraboli, co maksymalnie konkretyzuje przekaz. Uniwersalizm alegorii w literaturze osiągnięty jest właśnie poprzez ten specyficzny balans dwóch sprzecznych właściwości - przedstawienie jest na tyle konkretne, by każdy je zrozumiał, jednak nie ma aż tylu szczegółów, by łatwo tracić na aktualności.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.