Literatura romantyzmu osadzona była na kanwie ludowych wierzeń, opowieści oraz historii przekazywanych ustnie wśród ludu. Dlatego też znalazło się w niej wiele elementów, które dziś określane są jako fantastyczne lub pochodzące z horroru czy literatury grozy. Artyści inspirowali się bowiem opowieściami o niesamowitych, pełnych nadprzyrodzonych elementów aspektach, w których przekazywano sobie informacje o dziwnych stworzeniach żyjących w jeziorach czy lasach lub o nawiedzonych miejscach, których lepiej unikać. W związku z tym literatura romantyzmu pełna jest także przedstawień takich istot jak duchy, zjawy i upiory. Pojawiają się one w dziełach wielu twórców, także tych najbardziej znanych i rozpoznawalnych. Zjawy i duchy spotkać więc można w takich dziełach jak „Dziady”, „Romantyczność” i „Lilije” Adama Mickiewicza czy „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego.
W „Dziadach” Mickiewicza aż roi się od zjaw i duchów. Przede wszystkim pojawiają się one w drugiej części dramatu, która przedstawia ludowy obrzęd przywoływania zmarłych. Na cmentarzu, na oczach wiejskiej społeczności, pojawiają się kolejne duchy zmarłych, które zostały przez autora podzielone na trzy kategorie, w zależności od charakteru ich przewinień.
Są więc duchy lekkie, ciężkie oraz średnie. Do tych pierwszych należą dzieci, które za życia nie zaznały cierpienia. Duchy ciężkie reprezentuje widmo złego pana - gdy żył, przyłożył on swoją rękę do bólu swoich poddanych z pobliskiej wioski. Duchem średnim jest młoda pasterka, która za życia igrała z wieloma chłopcami i żadnego z nich nie kochała naprawdę. Mickiewicz przy pomocy tych zjaw i ludowego obrzędu ukazuje konkretny kodeks wartości moralnych i wskazuje żywym sposoby, w jaki powinni oni postępować, by nie podzielić losu potępionych dusz.
Innym przedstawieniem ducha w twórczości Mickiewicza jest ballada „Romantyczność”. Opowiada ona o losach zrozpaczonej dziewczyny, której ukochany Jasio zmarł. Śmierć nie jest jednak końcem ich związku - Jasio wraca do swojej Karusi właśnie jako zjawa, duch i wciąż się z nią kontaktuje. Mało kto wierzy w to dziewczynie, ludzie sceptycznie podchodzą do rzeczy, których nie mogą zobaczyć.
Po stronie Karusi staje za to podmiot liryczny - młody romantyk, który reprezentuje światopogląd, w myśl którego powrót zmarłych w postaci duchów jest możliwy. Inną balladą z tego samego zbioru są „Lilije”. Tam postać upiora opisana jest jako mąż zamordowany przez własną żonę, który wraca po śmierci, by zaprowadzić sprawiedliwość i porwać do piekła swoją morderczynię, gdzie jej dusza zostanie potępiona. Ponownie duchy i upiory służą w utworach Mickiewicza jako przestroga dla czytelników, by wiedzieli oni, jakich grzechów się wystrzegać.
W dziele „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego nie pojawiają się może duchy, ale za to ukazana jest postać zjawy - widmowej Dziewicy, która tak naprawdę jest odrażającym trupem. Zadaniem Dziewicy było uwieść hrabiego Henryka i skłonić go do porzucenia rodziny. Wówczas jawiła się jako piękna postać, symbol sztuki i poezji. Stanowiła uosobienie wszystkich marzeń głównego bohatera, dlatego też podążył za nią chętnie, pewien, że dobrze czyni. Okazuje się jednak, że Dziewica jest wysłannikiem piekła, a jej misją było pochwycenie duszy hrabiego Henryka i zaciągnięcie jej do piekła, gdzie bohatera czekałoby wieczne potępienie. Przed tym losem chroni go Anioł Stróż, który ratuje Henryka i nakazuje mu wrócić do jego rodziny i kochać swojego syna. Widmo jest więc w dziele Krasińskiego uosobieniem piekła i zła, któremu przeciwstawione są siły dobra w postaci anioła. Należy więc wystrzegać się ich obecności i nie wierzyć w ich obietnice.
Zjawy, duchy i upiory są więc nieodłączną częścią literatury epoki romantyzmu. Pojawiają się w wielu tekstach, a inspirowane są ludowymi opowieściami, z których pełnymi garściami czerpali romantycy tacy jak Mickiewicz. Upiory i duchy spełniają w tych tekstach różne funkcje, ale przede wszystkim mają one przekazywać żywym wiele refleksji czy informacji na temat ich działania i o tym, co ich czekać może po śmierci.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.