W społeczeństwie od zawsze funkcjonowały idee i myśli społeczne, które wzajemnie wykluczały swoje istnienie. W ten sposób można wskazać konserwatyzm i postępowość. Dość powszechnie uważa się, że tych dwóch światopoglądów nie da się ze sobą połączyć. Opierają się one bowiem na fundamentach absolutnie sprzecznych, wywodzących się z różnych wartości. Ludzie, wyznający te dwa światopoglądy, najczęściej mają całkowicie odmienny pogląd na to, jak powinno wyglądać społeczeństwo oraz na to, co jest dozwolonym zachowaniem, a co nie. Zderzenie tych dwóch światopoglądów często przedstawiane jest przez twórców literatury, zarysowuje ono bowiem prosty konflikt między bohaterami. Motyw ten obecny jest w takich utworach jak „Tango” Sławomira Mrożka oraz „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego.
„Tango” to dramat, w którym autor opisuje konflikt między dwoma pokoleniami, rodziców oraz syna. Jednak nic w tym dziele nie jest takie, jakim mogłoby się wydawać. Naturalnym dla społeczeństwa jest to, że to młodzi domagają się więcej swobody, zniesienia ograniczeń, a ich światopogląd jest bardziej postępowy. Z kolei rodzice bywają utożsamiani z konserwatyzmem, z tradycją i surowymi zasadami moralnymi, których przestrzegania wymagają od swoich dzieci.
Mrożek w „Tangu” odwraca ten porządek. To Eleonora i Stomil są tutaj uosobieniem postępowości, swobody, awangardy oraz wiążącego się z tym - według autora - chaosu. Ich syn, Artur, buntuje się przeciwko takiej nieuporządkowanej rzeczywistości i zwraca się w stronę konserwatyzmu. Pragnie on bowiem świata, w którym rządzą jasne zasady, każdy zachowuje się tak, jak powinien, nie zaś tak jak chce.
Artur bierze sobie za cel przywrócenie rodzinnej rzeczywistości porządku, czemu opierają się jego rodzice, zadowoleni z dekonstrukcji świata, jakiej dokonali w czasach swojej młodości. Ich konflikt międzypokoleniowy to w większości starcie właśnie postępowego światopoglądu z konserwatyzmem. Zdaje się ono być jednak absurdalne ze względu na to, że Mrożek odwrócił tutaj założenia znane czytelnikowi z rzeczywistego świata.
Konflikt nie zdaje się więc być tak poważny, jak naprawdę jest i nawet śmierć głównego bohatera zdaje się być bardziej absurdalna niż straszna. Ostatecznie w „Tangu” zwycięża postępowość, jednak w ujęciu Mrożka jest ona tak naprawdę upadkiem obyczajów i właściwych wartości moralnych i niesie ze sobą zagładę starego, dobrego świata. Nie oznacza ona według niego rozwoju, tylko zacofanie i zdobycie władzy przez tak prymitywnych ludzi jak lokaj Edek.
Innym przykładem konfliktu postępowego światopoglądu z konserwatyzmem, jest obraz rewolucji w dramacie „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego. W dziele tym światopogląd przypisany jest nie do pokoleń, ale do klas społecznych, które różnią się od siebie swoimi interesami. Konserwatyzm oraz stary, dobry świat i wartości moralne są w dziele uosabiane przez arystokrację oraz hrabiego Henryka. Za postępowością stoją za to przedstawiciele niższych warstw społecznych, a przewodzi nimi Pankracy. To właśnie oni wzniecają rewolucję, której celem jest zdobycie sprawiedliwości społecznej i przywilejów dla wszystkich, nie tylko dla szlachty. Krasiński przedstawia ich w wyjątkowo klasistowski sposób, jako wściekły, prymitywny tłum, który potrafi tylko niszczyć i mordować, zamiast tworzyć.
Uwielbiana przez Krasińskiego szlachta z kolei to strażnicy wszelkich cnót, którym przywileje się po prostu należą, dbają bowiem oni o ład i porządek w kraju. Reprezentują sobą ojczyznę, a ich konserwatywne wartości i obyczaje to jedyny sposób na zachowanie ładu rzeczywistości. Arystokracja ma także za sobą Boga, którego rewolucjoniści chcą wymazać z historii ludzkości. Krasiński przedstawia więc ludzi walczących o swoją wolność i godność (która w tamtych czasach należała się praktycznie tylko ludziom pochodzącym z arystokracji) praktycznie jako dzikie zwierzęta, którym zależy tylko na zaspokojeniu najbardziej podstawowych instynktów i potrzeb.
Przejście przez obóz rewolucjonistów jest dla hrabiego Henryka niczym wizyta w piekle Dantego. Ostatecznie w „Nie-boskiej komedii” rewolucja zostaje pokonana przez Chrystusa, a jej przywódca, Pankracy, zostaje przez niego rażony piorunem. Oznacza to zwycięstwo konserwatystów i upadek postępowej rewolucji, która według Krasińskiego miała doprowadzić do zagłady znanego mu świata. Postępowość w „Nie-boskiej komedii” jest więc piętnowana i uznawana za zjawisko groźne, któremu nie można pozwolić się rozwinąć, inaczej zniszczy ono na swojej drodze wszystko to, co dobre i piękne.
Konserwatyzm i postępowość są więc przedstawiane w literaturze jako dwie sprzeczne, skonfliktowane ze sobą idee. W takim ujęciu nie mają one szans, by w danym świecie przedstawionym występować równolegle, jedna z nich musi upaść. Autorzy często przedstawiają osoby postępowe jako zagrożenie, które trzeba usunąć, inaczej doprowadzi ono do całkowitego upadku i zagłady świata. Zakładają oni bowiem, że postęp niszczy na swojej drodze wszystkie znane im i cenione wartości.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.