Istnieje pewne powiedzenie, że jakiś człowiek lub zjawisko to "wytwór swoich czasów". Z perspektywy chronologicznej nie może być inaczej, przecież artysta antyczny nie może napisać czegoś w przyszłości (chyba że istotnie możliwe są podróże w czasie). Chodzi tu raczej o oddziaływanie specyficznych uwarunkowań społeczno-kulturowych danego okresu na jakieś zjawisko. Bardzo mocno podlega temu sztuka, w sposób wyjątkowy zaś literatura. Pewien "klimat" roztaczany przez konkretną epokę dziejową powoduje, że tworzone wtedy utwory nabierają łatwo dostrzegalnej specyfiki. Nie bez kozery bowiem wyróżniamy przecież zjawisko epoki literackiej. Czy można jednak udowodnić z całą pewnością, że jakiś utwór jest odzwierciedleniem czasu, w którym powstał? Wydaje się, że tak. Spójrzmy na cztery przykłady: Do Apollina Horacego, Boską komedię Dantego Alighieri oraz Kordiana Juliusza Słowackiego i odnajdźmy wspólne motywy tych utworów, oraz historycznego czasu ich powstania.
Horacy uważany jest od wielu wieków za najwybitniejszego przedstawiciela poezji antycznej, a już na pewno rzymskiej. Jego głęboka myśl filozoficzna nie ustępowała przenikliwej satyrze, a obie lśniły w talencie poetyckim. Tworzył on w czasach pryncypatu, specyficznego ustroju, jaki zastąpił republikę po zwycięstwie w Rzymie Oktawiana Augusta. Panowanie tego cesarza było czasem spokoju, ale również rozkwitu sztuki latyńskiej.
Przedstawicielem tej ostatniej był Horacy. Chętnie podejmował on najróżniejsze tematyki, często wplatając weń własne przemyślenia filozoficzne i nawiązania do tradycyjnej moralności rzymskiej. Do Apollina wyraża właśnie jego światopogląd, oparty o zasadę cnót oraz swoistą syntezę stoicyzmu z epikureizmem. Utwór stanowi pochwałę prostych przyjemności życia, wypełniania go spokojem oraz poezją. Intelektualne warstwy starożytnego Rzymu bardzo zażarcie przejmowały się tematyką "dobrego życia", szukając na nie sposobu głównie w filozofii. Horacy oddaje te tendencje właśnie poprzez nawiązania do dwóch dosyć popularnych nutów myśli starożytnej, które skądinąd popierał. Jest więc nie tylko odpowiedzią na potrzebę ówczesnego wykształconego obywatela Imperium Romanum, ale również czerpie z myśli mającej korzenie w tamtym okresie.
Boska komedia Dantego Alighieri to już nieco trudniejszy orzech do zgryzienia. Powstała bowiem na styku epok, przez co nosi znamiona dwóch z nich. Tematyka oraz przedstawione tam wyobrażenia Piekła, Nieba oraz Czyśćca to ewidentnie późnośredniowieczne elementy utworu. Jednak jego kunszt oraz zwrócenie uwagi na człowieka wskazują już na renesans. Samo to sugeruje, że Boska komedia to odzwierciedlenie swoich czasów, tak jak one jest bowiem "krańcowa".
Warto spojrzeć jednak na pozostałe związki. Najważniejszym są poglądy Dantego na człowieka oraz jego przeznaczenie. Wyraża on w pełni spójny ze średniowiecznymi teologami pogląd na temat życia pośmiertnego oraz sprawiedliwej karze za grzechy. Chce przy tym ustrzec swojego odbiorcę od tej kary, dlatego stosuje zabieg "dantejskich scen", odciągając go od grzechu wizją pośmiertnych tortur. Takie działanie również było typów dla średniowiecza, zarówno w jego warstwie intelektualnej, jak i prawniczej. Wymyślne kary, takie jak łamanie kołem czy nawet ćwiartowanie żywcem skazanego miały odstraszać potencjalnych naśladowców. Nawiązania do antyku i spotykanie wielkich filozofów oraz poetów starożytnych to zaś pierwsze przebłyski renesansowej myśli w Boskiej komedii. Niewielkie, ponieważ nurt ten dopiero się klarował.
Kordian Juliusza Słowackiego to już całkowite odbicie romantyzmu. Tytułowy bohater zmaga się z typowymi dla swojego okresu problemami młodzieży, takimi jak brak celu w życiu, rozedrganie emocjonalne i świt przebudzenia tożsamości narodowej w Europie.
Słowacki ukazuje postać młodzieńca wychodzącego z okresu "werterycznego" ku poszukującemu oświecenia mężczyźnie, który ostatecznie staje się rewolucjonistą-patriotą. Nie może być łatwiej o przekrój całej epoki romantyzmu. Po "racjonalnym" oświeceniu przyszło przebudzenie emocjonalne, które pchnęło wielu ludzi ku mistycyzmowi. Ostatecznie zaś spowodowało narodziny współcześnie rozumianego pojęcia narodu, czego wynikiem była Wiosna Ludów. Chociaż sam Kordian dotyka nieco innej tematyki, robi to właśnie w duchu swojej epoki. Odzwierciedla ją przez to i jako taki musi być rozumiany właśnie przez jej pryzmat.
Tak więc na tych przykładach widać, że literatura może odzwierciedlać swoją epokę. Wynika to z faktu oddziaływania prądów myślowych, społecznych oraz wydarzeń historycznych na twórcę w danym okresie. Nikt bowiem nie tworzy w próżni. Warto jednak zauważyć jeszcze jedną rzecz, mianowicie swoiste sprzężenie zwrotne. Literatura nieraz przecież miała wpływ na kształt świata, który się nią zachwycał. Problematyka "odzwierciedlania" epoki przez jej dzieła nie jest więc tak jednoznaczna, jak mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać. Jest to raczej proces wzajemnych oddziaływań świata na literaturę i literatury na świat, gdzie trudno odnaleźć siłę dominującą.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.