Jedną z ciekawych cech literatury jest fakt, że nie zawsze mówi ona wszystko wprost. Często zamiast bezpośrednich stwierdzeń woli ona rzucać czytelnikowi domysły i tropy, by samodzielnie odkrył on kolejną płaszczyznę znaczeniową, którą autor zawarł w swoim dziele. Czasami autor chce zmusić czytelnika do wysiłku i do próby stworzenia własnej interpretacji, czasami zaś nie może wprost przekazać swoich myśli, ponieważ naraziłoby go to na rozmaite konsekwencje ze strony społeczeństwa. Przykładem takiego ukrycia znaczeń jest poetyka maski. Polega ona na korzystaniu w dziele z dekoracji - innego czasu, innych wydarzeń czy postaci, pod którymi ukryte są prawdziwe zamiary i myśli autora. Kostium historyczny spełnia więc w literaturze ważną rolę, dając twórcom większą swobodę w wyrażaniu swoich refleksji i przemyśleń. Z zastosowaniem takiego kostiumu historycznego spotkać się można w takich dziełach jak „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego czy w „Konradzie Wallenrodzie” Adama Mickiewicza.
„Odprawa posłów greckich” jest pierwszym polskim dramatem nowożytnym i inspirowana była „Iliadą” Homera. Kochanowski zapożyczył od niego historię, postaci oraz okoliczności i opisał wybrany aspekt tych wydarzeń, jakim było przybycie greckiego poselstwa do Troi. Dzięki temu opisał to, jak prezentowała się według niego trojańska władza - była ona słaba, niepewna, skorumpowana i nie potrafiąca podjąć ważnych decyzji.
Król Troi, Priam, nieustannie odsuwał od siebie odpowiedzialność związaną z władzą, jego syn zaś wykorzystywał ją do prywatnych celów. Kochanowski nie opisał jednak tylko problemów z władzą w starożytnej Troi. Dostrzegł on bowiem analogię między antyczną historią, a sytuacją w Polsce w wieku XVI. Ona także była słaba, podatna na korupcję, nie potrafiąca zadbać o losy powierzonego jej państwa. Zygmunt August i władający po nim Henryk Walezy byli królami złymi, egoistycznymi, nie potrafiącymi wypełnić swoich obowiązków - zupełnie jak Priam z Troi.
Kostium historyczny posłużył więc Kochanowskiemu do ukrycia pod starożytną historią refleksji dotyczących jego własnego kraju i toczących go problemów. Chciał przy pomocy swojej sztuki uświadomić odbiorcom, w jak ciężkim położeniu znajduje się Polska, zwłaszcza, że na horyzoncie majaczył konflikt z Rosją. Wśród historycznych dekoracji ukrył więc Kochanowski surową krytykę, przestrogę i próbę zmotywowania swoich rodaków do przyjęcia bardziej patriotycznej postawy, co mogłoby mieć pozytywne przełożenie na sytuację całego kraju.
Innym przykładem zastosowania kostiumu historycznego jest poetycka powieści Adama Mickiewicza zatytułowana „Konrad Wallenrod”. Poeta sięgnął do czasów dawnych, osadził bowiem akcję powieści w czasach istnienia Zakonu Krzyżackiego. Tytułowy Konrad Wallenrod jest jego Wielkim Mistrzem, ale tak naprawdę jest Litwinem, który planuje zakończyć konflikt między zakonem a swoją ojczyzną. Jest trawiony też pragnieniem zemsty, bowiem cała jego rodzinna wioska została zniszczona w trakcie jednego z krzyżackich najazdów.
Wallenrodowi udaje się pokonać ciemiężący Litwę zakon przy pomocy podstępu. Jako Wielki Mistrz dowodzi bowiem atakiem wojsk i porzuca je w trakcie bitwy, dzięki czemu Litwini wygrywają. Zostaje na to skazany na śmierć przez Krzyżaków, ale uprzedza ich, wypijając truciznę. Konrad Wallenrod nie jest więc postacią charakterystyczną dla czasów, w których osadzona jest jego historia. Jest on za to bohaterem romantycznym, wybitną jednostką, która poświęca się dla dobra ogółu. Doświadcza też nieszczęśliwej miłości - z powodu swojego losu nie może on spędzić swojego życia z żoną Aldoną, litewską księżniczką.
Wszystko to sugeruje, że Mickiewicz posłużył się poetyką maski i kostiumem historycznym, że Krzyżacy, Litwini i ich konflikt kryją w sobie coś więcej niż tylko prostą historię o dawnych walkach. Mickiewicz żył bowiem w czasach zaboru rosyjskiego, gdzie cenzura kontrolowała jego teksty i nie mógł wprost wyrazić krytyki rosyjskiej władzy i nawoływać do powstania lub innego rodzaju walki z zaborcą. Mickiewicz skorzystał więc z kostiumu i ukrył w nim nawiązania do czasów mu współczesnych. Zakon Krzyżaków w tym odczytaniu byłby Rosją, zniewolona, atakowana Litwa odgrywa rolę Polski.
Mickiewicz nie krytykuje wprost cara i jego władzy, ponieważ mogłoby to mieć dla niego nieprzyjemne konsekwencje. Zamiast tego tworzy historię, która pozornie opowiada o zupełnie innych wydarzeniach i czasach, jednak w której spokojnie odnaleźć można analogię do rzeczywistości, w której żył i tworzył Mickiewicz.
Kostium historyczny w literaturze pełni więc ważną rolę. Umożliwia on przekazanie odbiorcy historii czy myśli, których autor nie chce lub nie może wyrazić wprost. W przypadku Kochanowskiego i Mickiewicza była to krytyka aktualnej władzy. Kochanowski wyrażał w ten sposób zatroskanie o swoją ojczyznę, Mickiewicz zaś nawoływał pośrednio do buntu przeciwko carowi, czego nie mógł czynić jawnie. Za kostiumem historycznym kryje się więc w tekście wiele dodatkowych znaczeń, które nie są wyrażane przez twórcę bezpośrednio.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.