Obraz Polski i Polaków w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie Potopu Henryka Sienkiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Tak jak człowiek postrzega samego siebie w jakiś sposób, tak zbiorowość też musi się samookreślić. Pojedynczej osobie jest jednak nieco łatwiej, może zwyczajnie spojrzeć w lustro i zastanowić się nad sobą. Narody dokonują takiej analizy poprzez swoich artystów oraz filozofów. Szczególne dokonania na tym polu ma literatura, która potrafi dotknąć tę problematykę od wielu stron. Polski naród również posiada swój obraz w literaturze. Sportretowany został przez siebie samego wielokrotnie na tle kraju, szczególnie gdy groził mu zanik wśród zaborczego żywiołu. Zawsze przedstawiany był jako pełen bohaterstwa, wiary i patriotyzmu, Polska zaś przedstawiana była jako piękna. Aby udowodnić prawdziwość tej tezy, praca ta przytoczy przykłady z Potopu Henryka Sienkiewicza i Gloria victis Elizy Orzeszkowej.

Henryk Sienkiewicz stworzył niebywałą powieść historyczną, pisząc swój Potop. Perypetie przygodowo-romansowe Andrzeja Kmicica w czasie II wojny północnej dostarczają czytelnikowi emocji na każdej stronie. Autor wielokrotnie skupia się na ponadczasowych cechach narodu, nie szczędząc mu przy tym srogich batów krytyki. Wystarczy bowiem wspomnieć niesubordynację pospolitego ruszenia podczas oblężenia Warszawy, czy zdradę w Ujściu. Niemniej, to samo dzieło skupia się raczej na drugiej, bardziej szlachetnej stronie narodu. Bo przecież Potop pełen jest bohaterów o iście homeryckiej epickości.

Andrzej Kmicic zadziwia czytelnika aktami odwagi, których nie powstydziłby się żaden heros. Wołodyjowski oddany ojczyźnie potrafi dla niej poświęcić całe życie. Hetman Czarniecki zaś budzi trwogę niepokonanego wodza, który niesie zemstę każdemu wrogowi Rzeczpospolitej. Rozumiany szerzej naród również opisany został jako ofiarny i przepełniony patriotyzmem. Kupy chłopskie, górale oraz mieszczanie od samego początku garną się do walki po stronie Jana Kazimierza.

Szlachta, mimo początkowego faux-pas i przejścia na stronę Karola X Gustawa, również rusza do krwawej rozprawy z najeźdźcą. Robi to po ataku Szwedów na Jasną Górę - bijące serce Polski. Ukazuje to wiarę narodu, jego prawie biblijne przymierze z Bogiem. Szlachty nie boli tak bardzo terror wojsk północnego najeźdźcy ani rządy wywalczone siłą. Do tego przywykli, sami zawsze mieli w poważaniu cywilizowane prawo. Jednak grabieże kościołów i bezczeszczenie miejsc świętych wywołuje reakcję, której żaden z dowódców niepokonanej armii Karola X Gustawa się nie spodziewał.

Łączy się to wszystko symbolicznie w opisie obrony samego klasztoru na Jasnej Górze. Tam też pozbawiona nadziei na zwycięstwo garstka obrońców do końca broni świętego miejsca, z poświęceniem walcząc o przyszłość ojczyzny. Klasztor staje się arką płynącą na przekór Potopu Szwedzkiego i mającą doprowadzić Polaków na suchy ląd.

Sama Polska jawi się w utworze jako kraj piękny, szczególnie przyrodniczo. Sienkiewicz słynie wręcz ze swoich rozbudowanych opisów natury, które zmęczyły niejednego ucznia. Niemniej są one zarazem pochwałą naszego kraju, pomnikiem swoistego "ogrodu Eden". Autor co prawda nie szczędzi ponownie razów dla nieobyczajnego zachowania swawolnej szlachty, podkreśla jednak piękno tradycyjnej kultury. Polska zaś to przede wszystkim właśnie spuścizna kulturowa, specyficzny język i sposób myślenia. Wszystko to Sienkiewicz gloryfikuje, łącząc z opisami przyrody w obraz krainy pięknej, unikatowej.

Eliza Orzeszkowa swoje Gloria victis poświęciła w całości sprawie zachowania pamięci po powstańcach styczniowych. Opowiada jednak przy tym historię smutną, opiewa bowiem klęskę oddziału walczącego pośród lasów Horeckich na Polesiu. Dowodzi nim sam Romuald Traugutt - przyszły dyktator powstania. Obraz, jaki przedstawia Orzeszkowa to pean na cześć beznadziejnego bohaterstwa młodych ludzi, okrutnie wręcz wyrżniętych przez moskiewskiego zaborcę. Stojący na cele jazdy Jagmin rysowany jest na kształt rycerza bez skazy, zaś Maryś to ideał dzielności. Wszyscy oni poświęcili się temu, co kochali i mieli w sercach - wolności Polski. Orzeszkowa rysuje przy tym ich przywódcę, Traugutta, na swoistego proroka. Ukazuje tym samym religijne oddanie Bogu całego narodu, ukształtowanego na podobieństwo ludu Izraela.

Sama zaś przyroda, w tym wypadku las, Orzeszkowa widzi jako tajemniczy i piękny. To właśnie on przechowuje pamięć o mogile, jest jakoby częścią wspólnoty zwanej Polską. Polska ta to kraina wolności, piękna ideałami, ziemia obiecana. Łączy się więc tutaj baśniowy opis natury oraz koncepcja Rzeczpospolitej jako najpiękniejszej z idei, za którą warto umrzeć. Bije ona razem z sercem każdego, kto jest patriotą. Dlatego też nie może zginąć, to piękno wieczne i zaklęte. Gdyby bowiem nawet ludzie zginęli, to przyroda pamiętać będzie o tych, których przykryły mogiły. Idei nie da się zabić bagnetem, jak chcieliby zaborcy. Piękna Polska nigdy więc nie zginie.

Literatura posiada pewną bardzo ciekawą cechę. Opisując coś, potrafi wpływać na odbiór danego zjawiska. Szczególnie mocno widać to w literaturze krajowej, dotyczącej Polaków. Zarówno Sienkiewicz, jak i Orzeszkowa napisali swoje dzieła "ku pokrzepieniu serc". Starali się dać odpór szalejącym tendencjom wynaradawiania, w jakiś sposób pobudzić uśpionego ducha wspólnoty. Przytoczyli więc obraz ojczyzny i Polaków zdolny wzbudzić podziw, nawet inspirować. Zarówno Potop jak też Powstanie listopadowe miały miejsce w rzeczywistości, tak więc opisane tam postawy ostały tylko lekko "ucharakteryzowane" na bardziej epickie. Patriotyzm, zdolność do poświęceń i bohaterstwa tkwi więc gdzieś głęboko w Polakach. Ciekawe może być jednak to, ile wyżej wymienieni autorzy mieli wkładu w pojawienie się takich cech. Tworząc, stawali się przecież inspiracją dla późniejszych pokoleń. Najlepszym przykładem niech będą konspiracyjne pseudonimy AK wzięte wprost z Trylogii. Na koniec pracy nasuwa się więc ciekawa konkluzja. Naród Polski ukazany w literaturze, mimo licznych wad, to dzielni patrioci. Ta sama literatura taką postawę podsyciła, niczym ogień chwały, który sam siebie pożera i powiększa jednocześnie.


Przeczytaj także: Dzieje miłości Andrzeja Kmicica i Oleńki - przeszkody i historia

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.