Ojczyzna to starożytne zagadnienie, oznaczające dziedziczne dobro wspólne narodu. Rozumieć je należy jako zamieszkiwany przez daną nację obszar, jednak wymyka się ona zwyczajnej klasyfikacji terytorialnej. Ojczyzna to bardziej połączenie ducha oraz materii, miejsce, do którego podąża serce. Naród Polski szczególnie dobrze zrozumiał w czasie swojej historii powagę tego słowa, wielokrotnie tracąc ją i z trudem odzyskując. Za ojczyznę przelewano krew, dokonywano aktów prawie heroicznego poświęcenia. Wszystko to czynili jej obrońcy, często bezimienni, jednak nigdy zapomniani. Literatura bowiem zachowuje wszystko.
Tak też pozostawiła potomnym obraz obrońcy ojczyzny jako bohatera, pełnego odwagi i poświęcenia. Szczególnie dobrze widać to w Potopie Henryka Sienkiewicza - powieści napisanej w trudnym okresie dziejowym, ku pokrzepieniu serc. Tezę o takim obrazie obrońcy ojczyzny poprzeć można również starszym przykładem, pamiętającym czasy starożytnych Greków. Mianowicie poezją Tyrteusza, pierwszego chyba znanego z historii poety-patrioty.
Przykładów obrońców ojczyzny w Potopie wymienić można nawet kilku. Powieść ta została wręcz oparta w przygodowej części wątku na idei człowieka walczącego z najeźdźcą. Rzecz jasna na pierwszy pan wychodzi Kmicic - główny bohater utworu. Człowiek ten posiada niezwykłe wewnętrzne poczucie patriotyzmu, wielokrotnie też daje dowody bohaterstwa w obronie Rzeczpospolitej. Robi to jednak również z powodu chęci poprawy dawnego życia, czyni w ten sposób swoistą pokutę. Niemniej nadal nabiera przy tym cech bohatera, swoistego rycerza w kontuszu. Odnosi rany, przelewając krew za Rzeczpospolitą i jej przetrwanie. Obrazuje sobą idee, że obrońca ojczyzny to człowiek zdolny do poświęceń, spadkobierca pewnej starożytnej schedy bohaterów.
Przykładów z prozy Sienkiewicza można mnożyć do woli. Mogą nimi być również Skrzetuski czy Wołodyjowski. Obaj ci mężczyźni wiele poświęcili dla ojczyzny, mężnie stając w jej obronie. Pierwszy zaryzykował swoje własne szczęście jeszcze na łamach Ogniem i mieczem. Potem gdy Szwedzi napadli na Polskę, bez wahania rusza do boju z nowym wrogiem. W domu czeka na niego trójka dzieci z młodą żoną, on jednak musi bronić ojczyzny. Bronią jej, broni również ich, pojęcie ojczyzny jest bowiem bardzo szerokie. Czyniąc tak, ukazuje czyste bohaterstwo poświęcenia, ludzki wymiar obrońcy Rzeczpospolitej, jakich na łamach historii było wielu.
Podobnie Wołodyjowski, żołnierz zawodowy, który całe życie służył w obronie granic kraju. Doskonały szermierz, oddany przyjaciel. On również ma w sobie coś z bohatera, nie tylko męstwo. Nie bez powodu przecież otrzymał miano "małego rycerza". Jest szlachetny, stanowi przykład dla innych. Tak właśnie Sienkiewicz wyobrażał sobie kogoś stojącego na straży wspólnego dobra. Szlachetnego bohatera, który może się poświęcić, gdy tylko będzie taka potrzeba. Przykład dla innych.
Pisarz ukazał jednak jeszcze jeden obraz bohaterskiego obrońcy ojczyzny, mało dzisiaj eksponowany. Mianowicie obrońcy ojczyzny jako jej straszliwego mściciela. Takim pogromcą każdego wroga Polski Sienkiewicz widzi w postaci Czarnieckiego. Opis wyglądu tego człowieka zawiera elementy budzące grozę, szczególnie ten z rozwianymi połami burki w czasie szarży. Niepokonany wódz, krwawy mistrz wojny podjazdowej przyjmuje tutaj kształt swoistego upiora zemsty, nieco mrocznego superbohatera na straży ojczyzny. Nie bez kozery można tu znaleźć analogię do popkultury i słynnego Batmana. Przy czym, mimo straszliwej aparycji, Czarniecki to nadal bohater. Stawiać go można za wzór wodza, który równie wiele poświęcił dla Polski. Prawdziwy Stefan Czarniecki zwykł o sobie mawiać: "Ja nie z roli ani z soli, ale z tego, co mnie boli wyrosłem". Oznacza to nie tylko hart jego ducha i sławę jako wojownika. Hetman potrafił też znosić niewygody dla dobra sprawy i dzielnie bronić kraju, kiedy wszyscy wokoło wątpili.
Aby dobitniej wykazać prawdziwość wyżej przedstawionego obrazu bohatera, warto podać starszy przykład. Nie ma zaś lepszego niż starożytna poezja Tyrteusza. Ten śpiewak grecki z VIII w. p.n.e. zasłynął jako piewca idei patriotyzmu. Najsłynniejsze jego dzieło, "Rzecz to piękna" przedstawia słuszność postawy obrońcy ojczyzny. Człowiek umiejący poświęcić się w bitwie za swój kraj urasta tam do postaci szlachetnego bohatera, który zasługuje na szacunek. Osoba uciekająca zaś od tego brzemienia ukazana zostaje jako tchórz, który nigdzie na świecie nie znajdzie ani spokoju, ani poważania.
Obrona ojczyzny daje więc człowiekowi pewien mit bohaterski, choć wymaga przy tym sporo poświęcenia. Tyrteusz przedstawia tutaj wizję takiej postawy sprzed prawie trzech tysięcy lat, niemniej prawie tożsamą ze współczesną zarówno Sienkiewiczowi, jak i nam. Ukazuje to, jak bardzo ponadczasowy jest ideał poświęcającego się bohatera - obrońcy ojczyzny. Gdyby bowiem zamienić młodzieńca na Kmicica, sam wydźwięk wiersza nie zmieniłby się ani trochę. Tyrteusz uznawany jest za prekursora tego typu poezji, dlatego nazwano ją tyrtejską. On sam jednak musiał czerpać inspirację z realnych postaw, może dawniejszych obrazów obrońców ojczyzny. Dlatego można przyjąć, że model takiego bohatera jest niezwykle ponadczasowy.
Ignacy Krasicki w swoim "Hymnie do miłości Ojczyzny" najlepiej chyba oddał esencję jej obrońców. Poczciwe umysły, które nie boją się największych poświęceń w imię tej szlachetnej idei. Dzisiaj ojczyzna dla wielu ludzi stała się pustym słowem, przeżytkiem o gorzkim posmaku XX wieku. Niemniej myślenie takie z góry uznać należy za stracone. Wszystko bowiem co nie ma ugruntowanego korzenia, zazwyczaj szybko umiera. Ojczyzna zaś sama w sobie stanowi podstawę budowy tożsamości, kształtuje postrzeganie całego świata poprzez odniesienie do samej siebie. To nie podoba się wielu "nowoczesnym" filozofiom, widzącym człowieka jako wyrosłego z pustki kulturowej i społecznej. Dlatego, choć czasy oręża na razie minęły, ojczyzna nadal potrzebuje obrońców. Tym razem jednak muszą być to ludzie gotowi poświęcić dla niej życie w akcie budowania wspólnoty kultury, języka i myśli. Bohaterowie czasów pokoju, tacy jak Sienkiewicz i jemu podobni. Poczciwe umysły, piewcy wspaniałej idei ojczyzny.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:00.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.