Motyw tęsknoty za ojczyzną. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Ojczyzna to słowo o bardzo szerokim znaczeniu. W swojej istocie oznacza zazwyczaj kraj pochodzenia, z którego człowiek się wywodzi. Niemniej istnieje również możliwość zmiany ojczyzny, przysposobienia jej sobie. Jest więc ona czymś więcej niż jedynie miejscem urodzenia, ma znaczenie uczuciowe, emocjonalne. Analizując to dalej nietrudno dostrzec nawiązanie do słowa "ojciec". Sama ojczyzna ma jednak rodzaj żeński i Polacy szczególnie mówią o niej jako o swojej matce. Ukazuje to powiązanie z przodkami, ludźmi, którzy byli przed nami. Ojczyznę można więc rozumieć jako miejsce swojego pochodzenia, z którym wiąże nas specyficzna więź emocjonalna i historyczna. Co jednak w przypadku, gdy daną ojczyznę się utraci?

Polacy szczególnie dobrze rozumieją możliwość rozłąki z ojczyzną, dotykało to nas na różne sposoby. Pozbawieni niepodległości i zmuszeni do emigracji czuliśmy tęsknotę za tą specyficzną matką, krajem przodków. Jako naród sentymentalny, wyrażaliśmy ten ból szczególnie w dobie romantyzmu. Największym wyrazicielem tej tęsknoty był Adam Mickiewicz. W swoim Panu Tadeuszu opisał on ból towarzyszący rozłące z narodem, zarazem wychwalając piękno utraconej ojczyzny. Tym samym ową melancholijną tęsknotę przekuł na podobieństwo obrazu, który już zawsze miał towarzyszyć Polakom w ich drodze poprzez odmęty historii.

Pan Tadeusz rozpoczęty jest Inwokacją. Ten specyficzny rodzaj zwrotu do muzy artysty zarezerwowany był niegdyś jedynie dla istot boskich. Zdradza to już na samym początku, jak wielką wagę Mickiewicz przywiązywał do swej ojczyzny. Słynne "Litwo, Ojczyzno Moja!" rozumiane tu być powinno jako zwrot ku krainie dzieciństwa, jak również całej Rzeczypospolitej.

Autor wyraża swą tęsknotę do ojczystej ziemi, przywiązanie do tradycji religijnej, pięknych krajobrazów. Sam Mickiewicz przyznaje tutaj, że ma zamiar opisywać piękno Litwy, za którą tęskni. Zwrot do ojczyzny w formie inwokacji traktować można jako wyraz tęsknoty budującej. Wieszcz nie pogrąża się bowiem w totalnej żałobie za utraconym krajem przodków. Postanawia go zaś opisać, staje się on więc inspiracją.

Być może ta forma działalności artystycznej ma na celu uśmierzenie bólu, przypomnienie sobie utraconego krajobrazu dzieciństwa. Niemniej jest to jednak tęsknota twórcza, typowa dla romantyka. Taka, którą wyraża on w błaganiu Matki Boskiej o przeniesienie duszy ku pięknej, idyllicznej wręcz przyrodzie Litwy. Tej, którą Mickiewicz opisze właśnie z tęsknoty za nią.

Pod tym kątem interesująca jest również sama treść utworu. Pan Tadeusz opisuje bowiem barwne życie szlachty, zarówno tej żyjącej w dworze, jak i zaściankach. Fabuła tyczy się głównie wątku Horeszków i Jacka Soplicy, niemniej występuje tam również element miłosny i patriotyczny. Pomijając elementy związane z miłością, można dostrzec pewne ciekawe elementy utworu. Mianowicie jest on istotnie zapisem, swoistą żywą pocztówką z ojczyzny do czytelnika.

Mickiewicz starał się w swej epopei oddać romantyczną wizję Rzeczypospolitej, ojczyzny jako miejsca i ludzi. Dlatego tak wielką wagę przypisuje każdemu opisowi zachowania, rytuałowi ludzi tamtego okresu i ich zachowaniom. Chciał bowiem oddać to, co mu było drogie i czyniło z niego Polaka. Było to jakby zachowanie w żywym słowie ojczyzny, którą autor utracił. Co więcej, ten motyw tęsknoty przeradza się w Panu Tadeuszu ku niosącemu nadzieję motywowi narodowowyzwoleńczemu. W końcu bowiem Ksiądz Robak oraz Żyd Jankiel służą sprawie Polaków, choć czynią to potajemnie.

Mickiewicz opisuje również wkroczenie wojsk Napoleona, wtedy rozumianego jako wyzwoliciel, na Litwę. Tęsknota za ojczyzną przeradza się tutaj więc w nadzieję, że ojczyzna ta będzie jeszcze kiedyś wolna i Mickiewicz oraz inni do niej powrócą. Kończąc ten element nadziei, można również zauważyć motyw walki z Moskalami. Okupujący Litwę Rosjanie zostają pokonani w utworze przez miejscowych, co dobitnie stanowi pewien rodzaj smutnego zadośćuczynienia dla pokonanych Polaków, symbol nadziei, iż w przyszłości jednak zwyciężą. Mickiewicz tak bardzo tęskni za ojczyzną, iż chociaż kawałek tej utraconej krainy chciał odzyskać. Odzyskać, choćby jedynie na papierze.

Od drugiego wydania Pana Tadeusza został do niego dodany również Epilog. Ten specyficzny element utworu jest jakoby klamrą, która wraz z Inwokacją, spaja dzieło jako wyraz tęsknoty za ojczyzną. O ile bowiem w Inwokacji wyrażona jest budująca tęsknota za krajem dzieciństwa, o tyle Epilog posiada już bardziej ponure spojrzenie na rzeczywistość.

Mickiewicz użala się tam celowo nad losem wygnańca, ukazując gorzkie przeznaczenie ludzi pozbawionych swej ojczyzny. Snuje przy tym wizję idylli utraconej, raju, z którego przyszło mu zbiec. Ta niebiańska kraina, ojczyzna, żyje jednak dalej w jego sercu. Upatruje w niej więc ucieczki od bolesnej rzeczywistości, ostatniej przystani dla ducha tułającego się po obczyźnie. Epilog dobitnie pokazuje cały tragizm zaboru, szczególnie z perspektywy emigracji. Wyraża cały ból tęsknoty za ojczyzną i gorzkie pocieszenie, jakim jest wspomnienie matki-ojczyzny.

Dzisiejszy świat często zdaje się nie rozumieć, uczuć darzonych wobec ojczyzny. Media sterowane przez międzynarodowe koncerny porzuciły koncepcję kraju przodków, ponieważ jest ona dla nich zwyczajnie nieopłacalna. Wielu dało się zwieść lansowanej modzie na bycie "obywatelem świata", widząc w tym przyszłość. W rzeczywistości jednak każdy zawsze ma swoją ojczyznę.

Człowiek, niczym drzewo, zapuszcza gdzieś korzenie i z nich bierze swój początek. Pewne zachowania, sposoby myślenia i elementy życia nie mogą zostać wyrugowane z ducha. Pozbawieni dostępu do ojczyzny, do możliwości życia po swojemu, umieramy. Tęsknota przepełnia serce takiego człowieka. Kto zaś nie zrozumie jej lepiej jak romantyk? Nie bez przyczyny to właśnie w Polsce narodził się Adam Mickiewicz i napisał Pana Tadeusza. Jesteśmy narodem romantyków, dusza Polski stworzona została właśnie w tym okresie dziejów. Jeżeli więc los zmusi nas do opuszczenie swojego kraju, będziemy tęsknić. Tak jak tęsknił Mickiewicz. Czerpiąc z tego inspirację, ucieczkę i siłę do powrotu.


Przeczytaj także: Funkcje obrazów przyrody w utworach literackich. Omów zagadnienie na podstawie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.