Przyroda od tysiącleci była obiektem zainteresowania człowieka. Nie ma się czemu dziwić, przez większą część swojej historii ludzkość żyła na jej łonie. Nawet teraz zdecydowane gros cywilizacji opiera się na rolnictwie, elemencie gospodarki dobitnie związanym z naturą. Nie jest więc dziwne, że twórczość człowieka starała się uchwycić przyrodę, jak tylko mogła. Literatura dla przykładu nadała opisom przyrody różnorakie funkcje. Dobrym przykładem może być tutaj Pan Tadeusz Adama Mickiewicza. Jest to bowiem utwór romantyczny, przy okazji zaś epopeja narodowa. Romantycy przywiązywali zaś wielkie znaczenie do przyrody, często korzystając z jej opisów w swoich dziełach. Jako wyraz uczuć kierowanych do utraconej ojczyzny, Pan Tadeusz ma również sentymentalne podejście do przyrody regionu. Niczym pocztówka z kraju dzieciństwa zawiera więc bardzo dużo opisów natury Litwy, którym nadaje różnorakie funkcje artystyczne.
Natura otacza człowieka zewsząd. Teoretycznie nawet miasto pełne jest elementów naturalnych, takich jak drzewa czy zwierzęta związane z miejscami ludzkiego bytowania. Można więc sparafrazować dawnych filozofów indyjskich, mówiąc, że przyroda to wszystko, co istnieje. Pomijając więc całkowicie oniryczne wizje poetów i fantastów, przyroda prawie zawsze będzie stanowić tło dzieła literackiego. Nie może być ono bowiem zawieszone w próżni, jeżeli chce chociaż trochę oddawać zasadę mimesis. W Panu Tadeuszu opisy przyrody zajmują bardzo dużo miejsca. Mickiewicz tworzy jedne z najpiękniejszych jej obrazów w historii polskiej literatury, wpisując się zarazem w nurt romantycznego podejścia do niej. Romantycy uwielbiali wykorzystywać naturę jako tło swoich dzieł. Była ona bowiem tajemnicza, pierwotna i dzika. Mickiewicz nie szczędzi obrazów przyrody Litwy, widząc jednocześnie ogromne związanie człowieka tamtego okresu z otaczającym go porządkiem naturalnym. Wyraża to poprzez ukazanie codziennych czynności w worku szlacheckim, takich jak grzybobranie i polowanie. Człowiek w obrazie Mickiewicza czerpie z przyrody, żyje również na jej łownie. W literaturze więc istnieje na jej tle, wszelkie wydarzenia dzieją się w cieniu drzew, czy pośród dzikiej litewskiej wsi. Przyroda, tak jak w świecie realnym, otacza bohaterów.
Nie jest dla nikogo tajemnicą, dlaczego powstał Pan Tadeusz. Jest to epopeja narodowa, swoista próba dorównania Homerowi w jego starożytnym dziele. Mickiewicz zawarł tam jednak swoje emocje, często nawet nie ukrywając inspiracji własnym życiem. Chodzi tu konkretnie o uczucia towarzyszące emigrantowi i osobie pochodzącej z kraju pod zaborami. Mickiewicz wyraźnie tęskni za Litwą rozumianą jako kraj dzieciństwa i Polską, rozszerzoną zarówno na terytorium, jak i kulturę Rzeczypospolitej. Tak rozumiana kraina, ojczyzna, urasta w jego sercu do rangi idyllicznego raju utraconego, trwającego gdzieś we wspomnieniach poety. Jego obraz daje mu siłę do trwania w czasie swoistego wygnania poza terytorium okupowanego kraju, czerpie on z niego również inspirację. Inwokacja dobitnie pokazuje, że z tymi wspomnieniami bardzo mocno wiąże się wyidealizowany obraz przyrody Litwy. Mickiewicz wspomina piękno tamtejszych krajobrazów, w jego wspomnieniach są one nierozerwalnie połączone z obrazem miejscowych. Przyroda ojczyzny staje się więc najpiękniejszą, sławiąc ją, wieszcz narodowy dokonuje egzaltacji uczuć do Polski. Krajobraz, których z powodów politycznych nie mógł dalej oglądać, pozwalając mu zachować pamięć o rodzinnych stronach. Piękno, które wyraża ich opisami, jest dowodem miłości do ojczyzny, swoistą laurką dla miejsca wychowania.
Ostatecznie nie można jednak zapominać o najważniejszej funkcji opisu przyrody w utworze literackim. Jest nim wyrażenie zachwytu nad pięknem otaczającego świata, oddanie swoistej poezji naturalnej. Człowiek bowiem od zarania swoich dziejów żyje na łonie przyrody. Często o tym zapomina, odgrodził się od niej bowiem betonowymi murami miast. Niemniej otacza go wyjątkowy i cudowny świat. Często brutalny, bezlitosny, ale całkowicie prawdziwy. Niegdyś rozumiał, że jest jego częścią i starał się to oddać swoimi dziełami. Minęło rzecz jasna wiele czasu od tworzenia naskalnych wizerunków zwierząt, choć niektóre ludy nadal odbywają rytualne tańce ku czci duchów natury. W kulturze nowożytnej Europy swoisty powrót na łono przyrody starali się dokonać romantycy. Widać to już u Goethego, niemniej Mickiewicz nie pozostaje mu wielce dłużny. Wystarczy choćby przestudiować opisy z polowania na niedźwiedzia w Panu Tadeuszu, by odczuć ten zachwyt nad ponurym majestatem litewskiej puszczy. Mickiewicz nie traktuje przyrody swoich rodzinnych stron jako namalowanego pejzażu dla wydarzeń fabularnych. Dla niego jest to nieodłączny element życia bohaterów, przesycający świat pięknem. Swoimi podniosłymi wersami stara się on oddać chociaż trochę majestatu, opisać każdy łączący się z chwilą klimat. Dzięki tym opisom jest bowiem w stanie uchwycić chwilę, oddać naturalne piękno.
Wcześniej zostało wspomniane, jak Mickiewicz stara się uchwycić chwilę poprzez swoje opisy. Pan Tadeusz pełen jest dosyć precyzyjnych opisów zjawisk przyrodniczych, które jednak nie służą tylko nabijaniu objętości dzieła. Każdy z nich ma na celu budowanie nastroju chwili. Opis puszczy na polowaniu dodaje grozy wydarzeniom, zaś na grzybobraniu buduje atmosferę sielankowego spokoju. Przyroda ma tu wiec za zadanie budować nastrojowość chwili, oddawać subtelnie pewien klimat. Stanowiąc tło opowieści, buduje tym samym charakter narracji. Jest to typowy zabieg romantyków, którzy przywiązywali do nastroju swoich dzieł niezwykle duże znaczenie. Często nadawali przy tym naturze charakter mistyczny, w tym wypadku jednak autor rezygnuje z takiego przedstawienia kraju przodków. Mickiewicz skwapliwie wykorzystuje w Panu Tadeuszu opisy miejsc prawdziwych, nie pozostają dłużny Byronowi, czy Goethemu.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.