Powieść Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie” została wydana w 1924 roku, w momencie procesu odbudowy Polski po latach zaborów. Dzieło to stanowi nie tylko literacki portret i dzieje dorastania młodego bohatera, ale także próbę uchwycenia skomplikowanej rzeczywistości politycznej i społecznej odrodzonej ojczyzny autora. Kompozycja utworu, uznawana przez część krytyków za niespójną, w rzeczywistości oddaje złożoność czasów i wewnętrznych dylematów bohatera. Zróżnicowana tematyka i stylistyka czynią „Przedwiośnie” dziełem trudnym do jednoznacznej klasyfikacji, ale przez to wyjątkowym.
„Przedwiośnie” składa się z wprowadzenia zatytułowanego „Rodowód” oraz trzech części: „Szklane domy”, „Nawłoć” i „Wiatr od wschodu”, które różnią się stylistyką, treścią oraz tematyką. Punktem łączącym te fragmenty jest postać Cezarego Baryki, którego życie i rozwój osobisty stanowią oś narracyjną. Każda z części ukazuje inny etap dojrzewania bohatera i jego zmieniający się światopogląd. „Rodowód”, będący ironicznie stylizowanym wstępem, przybliża czytelnikom dzieciństwo Cezarego i jego rodzinę. W kolejnych częściach śledzimy natomiast jego losy w czasie rewolucji w Baku, życie w majątku Nawłoć oraz jego kontakt ze środowiskami politycznymi w Polsce. W każdej z części występują różne tonacje narracyjne – od ironii i realizmu historycznego po sielankowy komizm i naturalizm, aż po polityczny reportaż.
Wprowadzenie do powieści, zatytułowane „Rodowód”, skupia się na dzieciństwie Cezarego oraz historii jego rodziny. Narrator, ironiczny i wszechwiedzący, przybliża czytelnikom postacie rodziców bohatera – Jadwigi i Seweryna Baryków – oraz ich związki z Polską. Z perspektywy młodego Cezarego ich patriotyzm i szlachecka duma wydają się przesadzone. „Rodowód” wprowadza elementy realizmu historycznego, nawiązując do wydarzeń, takich jak powstanie listopadowe, które miało wpływ na losy rodziny Baryków. Opisywana ironia i krytyka tęsknoty za Polską oraz utraconym majątkiem stanowią kontrast wobec idealistycznych wyobrażeń ojca Cezarego o ojczyźnie. Fragment ten, będący formą biografii, ma na celu wprowadzenie w świat wartości, które ukształtowały młodego bohatera, oraz zarysowanie wydarzeń z jego życia przed 1914 rokiem.
Pierwsza część powieści, zatytułowana „Szklane domy”, przywołuje legendę opowiedzianą przez Seweryna Barykę o idealnej Polsce, której symbolem są tytułowe szklane domy. Fragment ten przyjmuje formę luźno spisanej biografii, mieszającej elementy gawędy i reportażu. Początkowo ton narracji jest lekki, niemal anegdotyczny, ale zmienia się drastycznie podczas opisów rewolucji bolszewickiej w Baku. Żeromski, niczym reporter z pola bitwy, przedstawia krwawe starcia między Ormianami a Tatarami, podając konkretne daty i liczby ofiar. Wrażenie realizmu potęgują dramatyczne szczegóły, takie jak widok martwej Ormianki czy wspomnienie o skradzionej obrączce matki Cezarego. Mimo historycznych odniesień narracja pozostaje głęboko osobista, ponieważ głównym punktem pozostają przeżycia wewnętrzne Cezarego. Ta część powieści ukazuje nie tylko jego doświadczenia w czasie rewolucji, ale także jego pierwsze rozczarowania ideami, które miały przynieść ludziom wolność i szczęście.
Druga część powieści, „Nawłoć”, różni się znacząco od poprzedniej, zarówno pod względem stylu, jak i tematyki. Po dramatycznych wydarzeniach w Baku Cezary trafia do majątku Hipolita Wielosławskiego, gdzie doświadcza życia w polskim dworze. Życie w Nawłoci jest opisane w sposób idylliczny i pełen humoru – pojawiają się zabawne sceny, jak ucieczka Wandy przed perliczkami, które kontrastują z dramatem poprzednich wydarzeń. Stylizacja na komiczno-sielankowy ton przypomina „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Jednocześnie Żeromski wprowadza elementy naturalizmu, opisując skrajną biedę chłopów w Chłodku. Spotkanie z komornikami żyjącymi w nędzy ukazuje kontrasty społeczne w odrodzonej Polsce, podkreślając różnice między życiem w dworku a codziennością w folwarku. W tej części ważną rolę odgrywa również życie osobiste Baryki, zwłaszcza jego relacje z Laurą Kościeniecką i Karoliną Szarłatowiczówną, które kształtują jego uczuciowość i wywołują kolejne dylematy.
Trzecia część powieści, „Wiatr od wschodu”, wprowadza czytelnika w zupełnie inny klimat – atmosferę politycznych napięć i ideowych sporów w odrodzonej Polsce. Żeromski opisuje środowisko polskich komunistów, zafascynowanych przemianami społecznymi w Rosji. Ta część powieści przypomina prozę polityczną, gdyż niekiedy na pierwszy plan wysuwają się rozmowy o reformach społecznych i sposobach naprawy kraju. Narracja nabiera cech reportażu – szczegółowo opisane są zebrania warszawskich komunistów, a dialogi koncentrują się na ideologicznych dyskusjach. Życie prywatne Cezarego Baryki schodzi na dalszy plan, choć bohater wciąż zmaga się z osobistymi rozterkami, czego dowodem jest jego ostatnie spotkanie z Laurą Kościeniecką. Żeromski celowo przedstawia różne poglądy polityczne, nie oceniając ich jednoznacznie, lecz zmuszając czytelnika do refleksji nad przyszłością Polski.
Aktualizacja: 2025-02-10 15:52:01.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.