Charles Baudelaire, fot: Félix Bracquemond, CC0, via Wikimedia Commons
Utwór Charlesa Baudelaire'a „Danse macabre” ukazał się w tomiku „Kwiaty zła” w 1857 roku. Publikacja zbioru wywołała skandal obyczajowy, ze względu na fascynację autora erotyką, złem, śmiercią i zepsuciem. Wiersz nawiązuje do średniowiecznego motywu tańca ze śmiercią.
Spis treści
Baudelaire był parnasistą, dlatego przywiązywał wagę do doskonałości formalnej swoich utworów. Wiersz ma budowę regularną. Składa się z piętnastu czterowersowych strof. Został napisany trzynastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy krzyżowe.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („mnie zaś nęcisz, kościeju”, „mię twoja zalotność nęci nieodparcie”, „wątpię”). Osoba mówiąca jest zafascynowana śmiercią. Zdaje sobie sprawę, że człowiek nie może żyć wiecznie. Akceptuje ten fakt i nie boi się przemijania, w przeciwieństwie do większości ludzi.
Warstwa stylistyczna utworu jest bardzo rozbudowana. Pojawiają się liczne apostrofy, podmiot liryczny zwraca się do spersonifikowanej śmierci oraz całej ludzkości („Mnie zaś nęcisz, kościeju, przemożnym pociągiem”, „Nie gna cię, łatwowierna, na Sabat Rozkoszy?”, „Tyś pradawnej boleści wiecznotrwały cerber! Tyś odwieczna krynica grzechu i głupoty!”, „Beznosa bajadero, wzorze ludzkich ruder!”, „Śmierć przygląda się tobie, pocieszna Ludzkości!”). Obecne są personifikacje, śmierć nabiera cech ludzkich („kobieta żywa, ze swym bukietem, chustką i rękawiczkami”, „wdzięk chudej kokietki”, „jej suknia, w obfitości przesadnie bogatej, spływa bujnie na zwięzłą stopkę”, „żałobne powaby skryte w muślin biały”).
Pojawiają się liczne epitety („niedbale swobodny powab”, „zwięzłą stopkę”, „sprośnych przytyków”, „muślin biały”, „wątłym kręgosłupie”, „wstrętnym dziwolągiem”, „wiecznotrwały cerber”, „kratę żółtych twoich żeber”, „wężowych kłębów”), metafory („kochankowie pijani winem cielesności”, „pradawnej boleści wiecznotrwały cerber”, „krynica grzechu i głupoty”, „poprzez wygiętą kratę żółtych twoich żeber dotychmiast widzę gadów nienasytnych sploty”, „mimo róż i puder zalatujecie śmiercią”, „wszechświatowa ruchawka tańca kościotrupów unosi was ryczałtem w nieznaną dzierżawę”, „w suficie tkwi trąba Anioła”), porównania („dumna ze swej postawy jak kobieta żywa”, „pantofelki w pomponach, śliczniutkie jak kwiaty”, „pełen potwornych myśli jak wężowych kłębów”), pytania retoryczne („Z tych wszystkich śmiertelników, któż się zna na żarcie?”, „Dla kogo wnętrze grobu żadnych czarów nie ma?”, „Nie gna cię, łatwowierna, na Sabat Rozkoszy?”) oraz wykrzyknienia („Mnie zaś nęcisz, kościeju, przemożnym pociągiem!”, „Tyś pradawnej boleści wiecznotrwały cerber! Tyś odwieczna krynica grzechu i głupoty!”, „O wy, pyszne wymoczki! Mimo róż i puder zalatujecie śmiercią!”). Obecne są również zdrobnienia („stopkę”, „pantofelki”) i anafory („Tyś pradawnej boleści wiecznotrwały cerber! Tyś odwieczna krynica grzechu i głupoty!”).
Poeta przedstawia w utworze własną interpretację średniowiecznego motywu danse macabre (taniec śmierci). Był to alegoryczny taniec, w którym brali udział przedstawiciele wszystkich stanów oraz śmierć, przedstawiana jako kościotrup lub rozkładające się zwłoki, dzierżące kosę w dłoni. W ten sposób, średniowieczni artyści chcieli podkreślić, że wszyscy są równi wobec śmierci. Żadne tytuły czy przywileje nie ocalą człowieka przed przemijaniem.
Charakterystyczną cechą światopoglądu średniowiecznego był teocentryzm. Koncentrowano się na Bogu i życiu wiecznym, zdając sobie sprawę, że nieśmiertelna dusza jest ważniejsza od słabego ciała. Często myślano o śmierci, o czym świadczy łacińska sentencja memento mori (pamiętaj o śmierci). Podmiot liryczny obserwuje, że współczesne mu społeczeństwo często stara się zapomnieć o przemijaniu. Uważa taką postawę za tchórzostwo i ucieczkę od rzeczywistości. Osoba mówiąca ma odwagę, żeby zaakceptować prawdę, a nawet fascynuje się śmiercią.
W utworze śmierć zostaje spersonifikowana, ale nie przybiera formy odrażającego kościotrupa. Staje się powabną kobietą, która bierze udział w balu dla śmiertelników. To przyjęcie stanowi metaforę ludzkiego życia. Każdy zostaje na nie zaproszony, ale w którymś momencie będzie musiał opuścić bal. Śmierć znajduje się wśród gości, nikt oprócz podmiotu lirycznego nie dostrzega jej obecności. Wtapia się w tłum i nie próbuje moralizować śmiertelników. Zdaje sobie sprawę, że człowiek nie weźmie sobie do serca jej rad, dopóki nie będzie za późno. Ludzie żyją daleko od Boga, wciąż odkładając nawrócenie na później. Kostucha krąży po świecie, nawet jeśli ludzie starają się jej nie zauważać. Osoba mówiąca przypomina jednak, że każdy w odpowiednim czasie wpadnie w objęcia śmierci. Obserwuje, jak zaproszeni goście próbują zagłuszyć niepokój dobrą zabawą. Takie postępowanie jest jednak bezcelowe, ponieważ nic nie jest w stanie zatrzymać przemijania. Zdaniem podmiotu lirycznego, tancerze już „pachną śmiercią”. Ta drwi z ludzi i spokojnie czeka na odpowiedni czas, aby zakończyć ich zabawę.
Baudelaire należał do grona „poetów wyklętych”. Niejednokrotnie szokował swoją twórczością i łamał przyjęte kanony estetyczne. Podobnie dzieje się w wierszu „Danse Macabre”. Podmiot liryczny czuje pociąg do śmierci, która jest atrakcyjną kobietą. Można uznać to za przejaw odwagi lub zachowanie autodestrukcyjne. Śmierć wydaje mu się bardziej interesująca od życia. Baudelaire był jednym z prekursorów dekadentyzmu. Podmiot liryczny przejawia takie tendencje. Jest przekonany o bezcelowości ludzkiej egzystencji, pogrąża się w apatii i izolacji. Dostrzega upadek moralny współczesnego sobie społeczeństwa. Sposób przedstawienia śmierci nie ma wpływu na jej naturę. Nawet, gdy przypomina piękną kobietę, jej rola jest jasno określona. Przybywa, aby zakończyć ziemską egzystencję człowieka.
Podmiot liryczny dostrzega bezsens ludzkich starań. Strach przed przemijaniem nie sprawi, że człowiek stanie się nieśmiertelny. Poeta podejmuje też polemikę z tradycyjnie pojmowaną estetyką. Piękno jest subiektywne i można je odnaleźć nawet w śmierci.
Aktualizacja: 2024-06-25 19:01:01.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.