Parnasizm to kierunek literacki, którego nazwa wywodzi się od mitycznego Parnasu, siedziby Apolla, patrona sztuki. Prąd ten rozwinął się we Francji XIX wieku. Jego obecności w literaturze poszukiwać należy pomiędzy romantyzmem, a symbolizmem oraz w utworach artystów Młodej Polski.
Parnasizm początkowo był nazwą stowarzyszenia poetyckiego, które założył Charles Marie Leconte de Lisle. Po czasie określenie to zaczęło wiązać się z rozbudowanym, osobnym kierunkiem literackim. Istotą parnasizmu było skupienie się na przeżyciach człowieka i jego życiu wewnętrznym oraz odrzuceniu w literaturze kwestii społecznych, politycznych czy estetycznych, związanych z formalną stroną utworu. Parnasizm nawiązywał – nie tylko poprzez swoją nazwę – do klasycznych wzorów sztuki.
Za prekursora parnasizmu uznaje się przede wszystkim Charlesa Baudelaire’a. Nazwa parnasizm powstała w roku 1866 i pochodziła od nazwy antologii „Parnas współczesny”, która swoją zawartością prezentowała cechy poetyki nowego prądu. Parnasiści gromadzili się wokół czasopisma „Révue Fantaisiste”, którego redaktorem był Catulle Mendesa, francuski poeta. Stopniowo parnasizm stawał się coraz bardziej popularny również poza granicami Francji.
Parnasizm literacki obecny był w poezji, dramacie oraz prozie. Poezja z cechami parnasizmu tym różniła się od literatury romantycznej, że odrzucała bezpośrednie wyznania, inspiracji poszukując w kulturze dawnej i egzotycznej, a nie w codzienności. Bardzo często twórcy z grona parnasistów zarzucali romantykom to, że o uniwersalnych prawdach oraz uczuciach piszą w sposób skrajnie subiektywni. Parnasiści kierowali się ideą uniwersalności, zależało im na tym, by zarówno forma jak i treść przekazu mogła zostać odebrana z równym zrozumieniem w całej Europie.
Z racji tego, że parnasizm programowo odrzucał uwikłanie literatury w przestrzeń społeczno-polityczną, do głównych zainteresowań poetów należało skupienie się na formie utworu – wersyfikacji, rymach, rytmie, budowie utworu. Według poetów parnasizmu liryka powinna być jak najbardziej obiektywna, opisowa oraz dopracowana. Cechy te uwidaczniały się również w dramacie i prozie – parnasizm znajdował tam miejsce nie tylko w podejmowanych tematach, ale również strukturze utworu czy jednoznaczności przekazu. Podstawowym celem sztuki według parnasistów miała być ona sama – wolna od zobowiązań społecznych.
Wśród przedstawicieli parnasizmu wyróżnić można wybitnych twórców francuskich oraz angielskich. Należą do nich:
Choć parnasizm na gruncie polskim występował przede wszystkim w Młodej Polsce, do prekursorów kierunku zaliczyć można również Cypriana Kamila Norwida, którego utwory odnosiły się do podobnych inspiracji, co poetów francuskich, zgromadzonych wokół tego prądu literackiego. Wśród najpopularniejszych autorów wyróżnić należy:
W literaturze polskiej sytuacja parnasizmu przedstawiała się nieco inaczej niż we Francji lub Anglii. Polska, jako kraj będący przez długi czas pod zaborami, przywiązana była do tradycji romantycznej walki o ojczyznę oraz pozytywistycznej pracy dla dobra ogółu. Parnasizm, który odcinał się od tematyki społecznej oraz politycznej, spotykał się z tego powodu z dużą nieprzychylnością ze strony krytyków literackich. O wiele bardziej cenili oni utwory, które sięgały do problemów narodowych. Dlatego to, co w innych krajach europejskich stanowiło o oryginalności kierunku literackiego, dla poetów polskich było główną przeszkodą. Tym, co kierowało parnasistami, była chęć tworzenia sztuki obiektywnej, europejskiej, poruszającej tematy, które są uniwersalne nie tylko dla jednego kraju, jak wyzwoleńcza walka. Ze względu na romantyczne dziedzictwo to twórczość Norwida przejawiała najwięcej cech wspólnych z parnasistami. Zarówno Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki jak i Zygmunt Krasiński w swoich dziełach odnosili się bardzo mocno do postaw patriotycznych oraz tyrtejskich.
Rozwój parnasizmu w Polsce przypadł na epokę pozytywizmu, jednak jego pełen rozkwit obecny był przede wszystkim w Młodej Polsce. Uniwersalizm tego kierunku artystycznego korespondował z takimi prądami jak dekadentyzm oraz inspiracje kulturą antyczną.