Parnasizm - definicja, cechy, twórcy

Epoka literacka Młoda Polska

Parnasizm to kierunek literacki, którego nazwa wywodzi się od mitycznego Parnasu, siedziby Apolla, patrona sztuki. Prąd ten rozwinął się we Francji XIX wieku. Jego obecności w literaturze poszukiwać należy pomiędzy romantyzmem, a symbolizmem oraz w utworach artystów Młodej Polski.

  • Parnasizm – definicja
  • Geneza kierunku artystycznego
  • Cechy parnasizmu
  • Przedstawiciele parnasizmu w literaturze europejskiej
  • Przedstawiciele parnasizmu w literaturze polskiej
  • Parnasizm – definicja

    Parnasizm początkowo był nazwą stowarzyszenia poetyckiego, które założył Charles Marie Leconte de Lisle. Po czasie określenie to zaczęło wiązać się z rozbudowanym, osobnym kierunkiem literackim. Istotą parnasizmu było skupienie się na przeżyciach człowieka i jego życiu wewnętrznym oraz odrzuceniu w literaturze kwestii społecznych, politycznych czy estetycznych, związanych z formalną stroną utworu. Parnasizm nawiązywał – nie tylko poprzez swoją nazwę – do klasycznych wzorów sztuki.

    Geneza kierunku artystycznego

    Za prekursora parnasizmu uznaje się przede wszystkim Charlesa Baudelaire’a. Nazwa parnasizm powstała w roku 1866 i pochodziła od nazwy antologii „Parnas współczesny”, która swoją zawartością prezentowała cechy poetyki nowego prądu. Parnasiści gromadzili się wokół czasopisma „Révue Fantaisiste”, którego redaktorem był Catulle Mendesa, francuski poeta. Stopniowo parnasizm stawał się coraz bardziej popularny również poza granicami Francji.

    Cechy parnasizmu

    Parnasizm literacki obecny był w poezji, dramacie oraz prozie. Poezja z cechami parnasizmu tym różniła się od literatury romantycznej, że odrzucała bezpośrednie wyznania, inspiracji poszukując w kulturze dawnej i egzotycznej, a nie w codzienności. Bardzo często twórcy z grona parnasistów zarzucali romantykom to, że o uniwersalnych prawdach oraz uczuciach piszą w sposób skrajnie subiektywni. Parnasiści kierowali się ideą uniwersalności, zależało im na tym, by zarówno forma jak i treść przekazu mogła zostać odebrana z równym zrozumieniem w całej Europie.

    Z racji tego, że parnasizm programowo odrzucał uwikłanie literatury w przestrzeń społeczno-polityczną, do głównych zainteresowań poetów należało skupienie się na formie utworu – wersyfikacji, rymach, rytmie, budowie utworu. Według poetów parnasizmu liryka powinna być jak najbardziej obiektywna, opisowa oraz dopracowana. Cechy te uwidaczniały się również w dramacie i prozie – parnasizm znajdował tam miejsce nie tylko w podejmowanych tematach, ale również strukturze utworu czy jednoznaczności przekazu. Podstawowym celem sztuki według parnasistów miała być ona sama – wolna od zobowiązań społecznych.

    Przedstawiciele parnasizmu w literaturze europejskiej

    Wśród przedstawicieli parnasizmu wyróżnić można wybitnych twórców francuskich oraz angielskich. Należą do nich:

    • Charles Marie Leconte de Lisle – francuski pisarz, dramaturg i filolog klasyczny. Jego wiersze cechuje przede wszystkim staranność formalna oraz tematyka bliska religijności i opisowi krajobrazów. Leconte de Lisle realizował najważniejsze postulaty parnasizmu w tak skrzętny sposób, że wielu odbiorców oskarżało go o brak uczuć, ze względu na dopracowaną formę i brak subiektywizmu w jego twórczości. Poeta zdecydowanie krytykował romantyzm – przede wszystkim za panującą w nim modę na nadmierne okazywanie uczuć i skrajny subiektywizm, również w kwestiach społecznych. Do najważniejszych utworów poety należy m.in. „Erynnie: tragedia starożytna w dwóch częściach”.
    • Jacques Anatole Thibault – francuski poeta i krytyk, zdobywca Nagrody Nobla. Był autorem powieści satyrycznych, które miały odwzorowywać styl XVII-wiecznych powiastek filozoficznych. Parnasizm wykorzystywał w swojej twórczości przede wszystkim w jej początkowej fazie.
    • Stephane Mallarme – francuski poeta, który w swoich utworach zawierał elementy założeń ateistycznych. Poezję oraz sztukę traktował twórca jako zastępstwo dla przeżyć mistycznych. Do głównych założeń artystycznych Mallarmego należała chęć stworzenia poezji, w której każde słowo posiadałoby osobne znaczenie. Jego najbardziej znanym utworem jest „Popołudnie fauna”.
    • Theophile Gautier – francuski poeta, pisarz łączony bezpośrednio z popularnym sformułowaniem „sztuka dla sztuki”. Tworzył między innymi opowiadania fantastyczne, które pozbawione były elementów niesamowitości, zawierały w sobie jednak wiele elementów groteski. Do jego najbardziej znanych utworów zaliczyć można „Avatar” oraz „Romans mumii”.

    Przedstawiciele parnasizmu w literaturze polskiej

    Choć parnasizm na gruncie polskim występował przede wszystkim w Młodej Polsce, do prekursorów kierunku zaliczyć można również Cypriana Kamila Norwida, którego utwory odnosiły się do podobnych inspiracji, co poetów francuskich, zgromadzonych wokół tego prądu literackiego. Wśród najpopularniejszych autorów wyróżnić należy:

    • Felicjana Faleńskiego – polskiego poetę, jednego z głównych przedstawicieli parnasizmu. W swojej twórczości oddzielał się stanowczo od tradycji romantycznej, pozostawał twórcą niezależnym. Jego poezja nawiązywała bardzo silnie do polskiej poezji renesansowej oraz dzieł francuskich parnasistów. Zwracał olbrzymią uwagę na formę swoich utworów. Do jego najpopularniejszych dzieł należą „Odgłosy z gór” oraz „Świstki Sylena”.
    • Antoniego Lange – poeta pierwszego pokolenia Młodej Polski. Choć początkowo zajmował się twórczością związaną z tematyką patriotyczną, w późniejszym czasie tworzył w duchu parnasizmu. Inspirował się kulturą antyczną, filozofia kultury oraz kwestiami kosmologicznymi i buddyzmem. Jego najważniejsze utwory to m.in. „Rozmyślania” oraz „Exotica”.
    • Zenona Przesmyckiego (Miriama) – przedstawiciel parnasizmu pokolenia Młodej Polski, wydawca twórczości Cypriana Norwida. Poeta zwracał szczególną uwagę na formę, w której tworzył, inspirował się twórczością czołowych pisarzy francuskich oraz pisał w duchu dekadentyzmu. Najważniejszym zbiorem jego poezji jest „Z czary młodości”.

    W literaturze polskiej sytuacja parnasizmu przedstawiała się nieco inaczej niż we Francji lub Anglii. Polska, jako kraj będący przez długi czas pod zaborami, przywiązana była do tradycji romantycznej walki o ojczyznę oraz pozytywistycznej pracy dla dobra ogółu. Parnasizm, który odcinał się od tematyki społecznej oraz politycznej, spotykał się z tego powodu z dużą nieprzychylnością ze strony krytyków literackich. O wiele bardziej cenili oni utwory, które sięgały do problemów narodowych. Dlatego to, co w innych krajach europejskich stanowiło o oryginalności kierunku literackiego, dla poetów polskich było główną przeszkodą. Tym, co kierowało parnasistami, była chęć tworzenia sztuki obiektywnej, europejskiej, poruszającej tematy, które są uniwersalne nie tylko dla jednego kraju, jak wyzwoleńcza walka. Ze względu na romantyczne dziedzictwo to twórczość Norwida przejawiała najwięcej cech wspólnych z parnasistami. Zarówno Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki jak i Zygmunt Krasiński w swoich dziełach odnosili się bardzo mocno do postaw patriotycznych oraz tyrtejskich.

    Rozwój parnasizmu w Polsce przypadł na epokę pozytywizmu, jednak jego pełen rozkwit obecny był przede wszystkim w Młodej Polsce. Uniwersalizm tego kierunku artystycznego korespondował z takimi prądami jak dekadentyzm oraz inspiracje kulturą antyczną.


    Czytaj dalej: Dekadentyzm - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-02-06 15:05:01