Dekadentka, Ramón Casas, 1899
Dekadentyzm jako nurt literacki rozwinął się w ostatniej dekadzie XIX wieku. Jego genezy upatrywać należy w literaturze francuskiej. Stopniowo nurt ten, ale również obudowana na nim postawa światopoglądowa, rozwinęła się w całej Europie tamtego czasu. Dekadentyzm silnie oddziaływał na epokę Młodej Polski w polskiej literaturze.
Dekadentyzm to postawa, która charakteryzowała wielu bohaterów literackich końca XIX wieku. Przeniknęła ona stopniowo do światopoglądu społeczeństwa. Znaczenie słowa dekadentyzm związane jest nieodłącznie z czasem jego powstania i odnosi się bezpośrednio do poczucia tzw. „końca wieku”. Schyłek epoki wywoływał w społeczeństwie poczucie rozpadu, stopniowego wyczerpywania się cywilizacji. Bardzo wiele osób spodziewało się momentu krańcowego, w którym dotychczasowy ład ulegnie destrukcji. Podobne emocje towarzyszyły przede wszystkim poetom francuskim, którzy tworzyli w nurcie symbolizmu. Pewnego rodzaju wyczerpanie twórcze i życiowe, negatywne myśli i poczucie klęski odbijało się w ich twórczości, często za sprawą rozbudowanych metafizycznych wizji poetyckich. Postawę dekadentyzmu na gruncie polskim najpełniej charakteryzuje poezja Młodej Polski.
Dekadentyzm charakteryzował się przede wszystkim buntem wobec panujących reguł społecznych i rytmu dnia miejskich społeczności. Artyści, tworzący w nurcie dekadentyzmu, w swoich utworach starali się ukazać kres wszystkich możliwości twórczych – byli przekonani, że sztuka nie jest już możliwa i – podobnie jak inne sfery życia społecznego – zmierza ku upadkowi. Dekadentyzmowi patronowały takie nurty myślowe jak filozofia Schopenhauera i Nietzschego. Dużą rolę w tworzeniu się światopoglądu dekadenckiego miała stopniowa niechęć do idei pozytywistycznych. Pozorny – zdaniem dekadentów – ład, jaki charakteryzować miał epokę wcześniejszą, nie przyniósł oczekiwanych rezultatów. Myśli pozytywistyczne dotyczące zarówno sposobu funkcjonowania społeczeństwa jak i poszczególnych jednostek zamiast zapewniać ludziom ukojenie, wpędzała ich w poczucie klęski i niespełnionych marzeń. Z tego powodu dekadentyzm ideowo odrzucił wszystkie wcześniejsze postulaty – bardzo często znajdowało to wyraz w deklarowanych przez artystów odezwach, np. „w nic nie wierzę” lub „wszystko zjedzone”, co oznaczać miało wyczerpanie się wcześniejszych ideałów. Prócz poczucia pustki postawa dekadencka rozpowszechniała również twierdzenie dotyczące upadku sztuki. Ich zdaniem tworzenie u schyłku wieku okazało się niemożliwe- wszystkie pomysły zostały już wyczerpane, wszystkie inspiracje wykorzystane. Z tego powodu dekadentyzm uznać można za przeczucie końca świata artystycznego.
Wpływ na postawę dekadencką miało niewątpliwe przyśpieszenie rozwoju technologicznego, w których dekadenci upatrywali niebezpieczeństwa dla dawnego ładu świata i groźbę klęski. Towarzyszące dekadentyzmowi poczucie upadku cywilizacji bardzo często znajdowało swoje miejsce w twórczości artystycznej i literackiej. Bohaterowie wykreowani przez pisarzy w nurcie dekadenckim przejmowali wszystkie obawy i cechy specyficzne dla emocji z dekadentyzmem związanych. Na gruncie literatury polskiej dekadentyzm pojawił się głównie za sprawą pisarza Stanisława Przybyszewskiego, który nadawał swojej poezji charakterystycznych tonów myśli dekadenckiej – apatycznych refleksji, rozmyślań o upadku sztuki.
Nazwą „dekadent” określany jest człowiek, którego życie przypadło na „koniec wieku”. Towarzyszy mu poczucie niespełnienia, brak zaufania dla popularnych poglądów filozoficznych. Dekadent odczuwa niepokój egzystencjalny, wobec którego nie odnajduje ukojenia ani w życiu społecznych, ani zasadach religijnych czy prawnych. Dekadent to skrajny indywidualista – cecha ta bardzo często wiąże się z poczuciem wyższości nad innymi ludźmi, co czyni go nieprzystającym do obowiązujących norm społecznych i samotnym. Dekadenci mieszkający w dużych miastach nie stronili od hedonizmu – eksperymentowali nie tylko z używkami, ale również z konwenansami społecznymi, co prowadziło ich bardzo często do hulaszczego trybu życia. W tego rodzaju rozrywkach szukali dekadenci inspiracji twórczej i natchnienia. Prowadziło to do wewnętrznych konfliktów, których przyczyną było ciągłe niezaspokojenie egzystencjalnego niepokoju i poczucia klęski.
Wśród twórców europejskich, którzy w znaczący sposób czerpali z idei dekadentyzmu wyróżnić należy przede wszystkim dwóch poetów. Ich utwory w znaczący sposób przyczyniły się do spopularyzowania nurtu.
Choć dekadentyzm rozwinął się przede wszystkim w literaturze francuskiej, inspiracje tym światopoglądem przeniknęły również do Polski. Znaczący wpływ na to miała postać Stanisława Przybyszewskiego – uczestnika tzw. cyganerii krakowskiej, który znacząco rozwinął postawę dekadencką w naszym kraju kraju. Przybyszewski był twórcą niezwykle popularnym, czytywanym i posiadającym grupę oddanych wielbicieli. Do jego najpopularniejszych utworów należy „Confiteor”, stanowiący manifest „sztuki dla sztuki”. Wśród innych polskich przedstawicieli nurtu dekadentyzmu wyróżnić należy takich poetów, jak:
Utwory, w których głównymi bohaterami lub podmiotem lirycznym byli dekadenci, silnie związane są z emocjami towarzyszącymi społeczeństwu – szczególnie artystom – w ostatniej dekadzie XIX wieku. Postawa dekadencka zachowała się nie tylko w literaturze, ale również w innego rodzaju osiągnięciach artystycznych. Poczucie schyłku czasu zaowocowało wykreowaniem się zupełnie nowych wymiarów sztuki, chęcią do eksperymentowania z formą i tradycją literacką.