Jak wskazuje tytuł, głównym wątkiem komedii jest motyw zemsty. Działania Cześnika i Rejenta są napędzane wzajemną chęcią zemsty. Między dwoma szlachcicami, zamieszkującymi ten sam zamek, rodzi się ostry konflikt. Zaognia go naprawa muru, rozpoczęta przez Rejenta. Cześnik wysyła swoich służących, aby przepędzili murarzy oraz odgraża się Rejentowi. W końcu, wyzywa sąsiada na pojedynek. Raptusiewicz postępuje zgodnie ze swoją naturą, impulsywnie i gwałtownie. Milczek działa na swój własny sposób, knując intrygi. Wzywa do siebie rzemieślników i każe im podpisywać fałszywe zeznania, w których twierdzą, że zostali ciężko ranni podczas bójki, a ich rodziny pozbawiono środków do życia. Wykorzystuje też Podstolinę, narzeczoną Cześnika oraz własnego syna - Wacława. Ostatecznym aktem zemsty ma być organizacja ślubu Wacława i Klary przez Raptusiewicza. Cześnik chce zemścić się na Rejencie, który wykradł mu narzeczoną. Paradoksalnie, ten krok uszczęśliwia zakochanych i kończy spór. Zwaśnione rody łączą się przez małżeństwo, dochodzi do pojednania.
Istotną rolę w utworze odgrywa też motyw miłości. Nie dotyczy on jednak Cześnika, który planuje małżeństwo z Podstoliną ze względów finansowych. Wdowa również zastanawia się nad wyborem męża, biorąc pod uwagę korzyści majątkowe. Prawdziwym uczuciem darzą się przedstawiciele młodego pokolenia - Wacław i Klara. Zakochani pochodzą ze zwaśnionych rodów, ich historia w pewnym stopniu przypomina losy Romea i Julii, chociaż ma szczęśliwe zakończenie.
Młodzi napotykają liczne przeszkody, nie rezygnują jednak ze swojej miłości. Wacław celowo zostaje jeńcem Papkina, aby dostać się do części zamku, należącej do Raptusiewiczów. Miłość to dla bohaterów jedna z najważniejszych motywacji do działania. Zakochani nie wpadają w rozpacz, ale wciąż zastanawiają się, co zrobić, aby być razem. Wacław próbuje namówić ukochaną do ucieczki, ale Klara zachowuje zdrowy rozsądek i dba o swoją reputację. W utworze pojawia się również wątek dawnego romansu Wacława z Podstoliną, ale młodzieniec ocenia go, jako błąd młodości. Adoratorem Klary jest Papkin, trudno jednak poważnie traktować jego górnolotne wyznania. Młoda dziewczyna zaskakuje go wygórowanymi wymaganiami, których mężczyzna nie jest w stanie spełnić, a nawet nie ma takiego zamiaru.
W dramacie pojawia się również motyw walki. Cześnik i Rejent walczą głównie na słowa. Raptusiewicz grozi, że strzeli do sąsiada i wyzywa go na pojedynek na szable, ale nigdy do niego nie dochodzi. Milczek woli posługiwać się podstępem, zdaje sobie sprawę, że nie ma szans na wygraną z Cześnikiem. Również bójka pod murem nie należy do poważnych walk, Rejent każe murarzom kłamać na temat odniesionych ran. Pomyślny splot wypadków sprawia, że konflikt zostaje rozwiązany polubownie. Gdy wrogowie spotykają się w części zamku, należącej do Cześnika, wyjmują szable, ale ślub Wacława i Klary sprawia, że szczęśliwie dochodzi do pojednania.
Ważną rolę pełni także motyw szlachty. Cześnik i Rejent są przedstawicielami szlachty średniozamożnej. Raptusiewicz opiekuje się majątkiem, należącym do Klary, jego bratanicy. Sam nie kupił połowy zamku, jej właścicielem był jego brat, który prawdopodobnie nie żyje. Milczek doszedł do swojego majątku sam, pracując pełniąc funkcję rejenta, czyli dzisiejszego notariusza. Komedia powstała w XIX wieku, a wydarzenia rozgrywają się pod koniec wieku XVIII. Autor oceniał więc polską szlachtę z dystansem, w ironiczny sposób opisując sarmackie zwyczaje.
Bohaterowie „Zemsty” stanowią uosobienie najczęstszych wad szlachty, które po części doprowadziły do upadku Rzeczypospolitej. Są kłótliwi, naprawa muru skutkuje bardzo poważnym konfliktem. Szlachta jest również mściwa, dwójka sąsiadów w swoich działaniach kieruje się chęcią zemsty. Rejent jest gotowy poświęcić szczęście swojego syna, którego zmusza do ślubu z Podstoliną, aby dopiec Cześnikowi. Motorem napędowym szlachty staje się chciwość. Cześnik i Rejent chcieliby mieć zamek tylko dla siebie. Raptusiewicz kieruje się chęcią zysku, gdy postanawia poślubić Podstolinę. Kobieta również nie zgadza się ze względu na miłość, chce zapewnić sobie spokojną, dostatnią starość.
Na pieniądzach zależy również ubogiemu Papkinowi, który pochodzi z rodziny szlacheckiej, ale nie posiada żadnego majątku. Wykonuje polecenia Cześnika, ponieważ liczy na hojną zapłatę. Wchodzi też w układ z Wacławem. Fredro przedstawia polską szlachtę w prześmiewczy sposób, wytykając jej ograniczenie intelektualne oraz przywiązanie do pustych tradycji. Istnieje jednak nadzieja na zmianę, Klara i Wacław nie powielają poglądów poprzedniego pokolenia.
W utworze pojawia się też motyw małżeństwa. Tylko Klara i Wacław chcą pobrać się z miłości. Dla przedstawicieli starszego pokolenia, małżeństwo to sposób na poprawę swojej sytuacji finansowej. Podejście do ślubu ukazuje przywiązanie polskiej szlachty do pieniędzy. Młodzi myślą w inny sposób, Klara oddaje część swojego majątku Podstolinie, aby wdowa nie musiała martwić się o przyszłość.
W dramacie obecny jest także motyw muru. Dzieli on zamek na pół, a jego naprawa zaostrza konflikt między sąsiadami. Mur staje się symbolem niezgody i narastającej między Cześnikiem i Rejentem nienawiści.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:57.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.