„Zemsta” to utwór Aleksandra Fredry, opowiadający o sporze o mur graniczny między Cześnikiem Raptusiewiczem i Rejentem Milczkiem. Jest komedią, jednym z gatunków dramatycznych. „Zemsta” posiada więc cechy dramatu i komedii.
Dramat to jeden z trzech rodzajów literackich, obok epiki i liryki. Jest przeznaczony do wystawiania na scenie, dlatego znajduje się na pograniczu literatury i teatru. Charakterystyczną cechą dramatu jest podział na akty i sceny. „Zemsta” składa się w sumie z czterech aktów i trzydziestu siedmiu scen. W utworze nie pojawiają się narrator ani podmiot liryczny. Świat przedstawiony jest więc opisany w obiektywny sposób. Wydarzenia nie są przez nikogo komentowane, odbiorca samodzielnie może ocenić postępowanie bohaterów. Utwór składa się z wypowiedzi postaci: dialogów i monologów. Czytelnik podąża za akcją utworu, dzięki ich słowom. Tekst dramatu jest podzielony na role. Przed każdą wypowiedzią, autor zaznacza, kto ją wypowiada. Na początku sceny pojawia się także informacja, kto bierze w niej udział.
Dialogi i monologi uzupełnia tekst poboczny, tzw. didaskalia. Opisują on głównie miejsce akcji i wygląd bohaterów. Dzięki didaskaliom, czytelnik może dokładniej wyobrazić sobie okoliczności przedstawianych wydarzeń. Tekst poboczny ma zastosowanie również podczas wystawiania dramatu na scenie. Reżyser, aktorzy i scenografowie mogą w ten sposób dokładniej przedstawić wizję autora.
Didaskalia odgrywają ważną rolę także w tekście „Zemsty”. To dzięki nim, czytelnik dowiaduje się m. in. że Papkin ubiera się według francuskiej mody. Utwór spełnia także antyczną zasadę trzech jedności (miejsca, czasu i akcji). Wydarzenia rozgrywają się w ciągu jednej doby i mają miejsce na zamku, współdzielonym przez Cześnika i Rejenta. Akcja koncentruje się wokół jednego wątku głównego - sporu o mur graniczny. Wszystkie wątki poboczne, takie jak miłość Wacława i Klary, czy plany matrymonialne Cześnika, są ściśle z nim powiązane.
Akcja przebiega w sposób typowy dla dramatu. Na początku utworu, następuje ekspozycja, czyli wprowadzenie. W akcie I, czytelnik poznaje bohaterów i ich wzajemne relacje. Autor opisuje też zamiary matrymonialne Cześnika, miłość Wacława i Klary oraz plany Papkina wobec Raptusiewiczówny. Zawiązanie akcji ma miejsce w momencie bójki o mur. Wydarzenia nabierają tempa, Cześnik i Rejent prześcigają się w intrygach, które mają doprowadzić do pozbycia się sąsiada. Punkt kulminacyjny następuje, gdy dochodzi do spotkania Cześnika i Rejenta. Musi dojść do rozejmu lub pojedynku. Utwór kończy rozwiązanie akcji, zwaśnieni sąsiedzi godzą się ze sobą.
Komedia to utwór dramatyczny o pogodnym nastroju, żywej akcji oraz szczęśliwym zakończeniu konfliktu. Jej charakterystyczną cechą jest występowanie komizmu. Szereg cech wskazuje więc, że „Zemstę” można nazwać komedią. Najważniejszą z nich jest obecność komizmu. W utworze pojawia się kilka jego rodzajów.
Pierwszym z nich jest komizm postaci. Główni bohaterowie zostali przedstawieni na zasadzie kontrastu. Cześnik jest gwałtowny i porywczy, stanowi uosobienie wszystkich przywar, typowych dla polskiej szlachty. Często działa, zanim zdąży przemyśleć swoje postępowanie. Rejent z kolei jest cichy, obłudny i fałszywie pobożny. Udaje dobrego i pokornego, ale wciąż snuje intrygi. Najbardziej komicznym z bohaterów jest Papkin. Mężczyzna udaje odważnego wojownika i uwielbianego przez kobiety amanta. W rzeczywistości jest jednak tchórzem, który potrafi wyłącznie dużo mówić. Mimo strachu, wykonuje wszystkie polecenia Cześnika, ponieważ liczy na zapłatę. Papkin zostaje wyśmiany przez Klarę, która inteligentnie odrzuca jego zaloty.
W utworze pojawia się także komizm sytuacji. Fredro wyśmiewa szlacheckie kłótnie, w których drobiazg urasta do rangi poważnej zniewagi. Zatrudnienie murarzy, naprawiających dziurę w murze, przez Rejenta sprawia, że Cześnik wyzywa go na pojedynek. Intrygi, snute przez bohaterów, również są komiczne. Cześnik próbuje sfałszować list od Klary do Wacława, dlatego dyktuje go swojemu służącemu - Dyndalskiemu. Mężczyzna ma jednak problemy z pisaniem, wciąż popełnia błędy i bezmyślnie zapisuje ulubione powiedzenie Raptusiewicza: „mocium panie”. Zabawna jest także bójka pod murem, którą Cześnik i Rejent obserwują z okien. Rejent następnie zmusza murarzy do fałszywych zeznań o odniesieniu poważnych obrażeń.
Obecny jest także komizm języka. Każdy z bohaterów ma swój charakterystyczny sposób wysławiania się. Rejent wciąż powtarza „niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”. Papkin zaleca się do Klary, sięgając po wzniosłe słowa, za którymi nie idzie jednak gotowość do poświęceń w imię miłości.
„Zemsta” jest komedią, ponieważ ma bawić czytelnika. Typowe dla tego gatunku dramatycznego jest również szczęśliwe rozwiązanie konfliktu. Wszystkie perypetie prowadzą do pomyślnego dla bohaterów zakończenia. Cześnik i Rejent godzą się, nie dochodzi między nimi do pojedynku. Raptusiewicz organizuje ślub Wacława i Klary, nieświadomie uszczęśliwiając zakochanych. Zadowolona jest również Podstolina. Kobieta nie wychodzi za mąż, ale nie musi obawiać się o swoją sytuację materialną. Klara dobrowolnie oddaje jej część swojego majątku. Humor Fredry nie jest zgryźliwy ani obraźliwy. Czytelnik śmieje się z bohaterów, a jednak czuje do nich sympatię. Autor obnaża wady polskiej szlachty, ale pomyślnie kończy przygody bohaterów.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.