Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
Utwór Jana Kochanowskiego „Muza” powstał około 1567 roku. Po raz pierwszy opublikowano go w 1585/1586 roku w pośmiertnym zbiorze, zatytułowanym po prostu „Jan Kochanowski”. Wiersz ma formę manifestu poetyckiego, autor podsumowuje swoje dotychczasowe dokonania oraz wyznacza dalszy plan działania.
Spis treści
Wiersz składa się z czterech strof o różnej liczbie wersów. Został napisany trzynastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy parzyste.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („śpiewam”, „pieśniami memi”, „moje czułe nocy”, „moich kości popiół”, „służę”, „dbam”).
Osoba mówiąca to poeta, który nie dba o bogactwo, ale chce pielęgnować najważniejsze wartości i wpływać na ludzi, za pomocą swoich utworów. Ze względu na światopogląd, może utożsamiać go z Kochanowskim. Oprócz podmiotu lirycznego, głos zabiera także Zazdrość, pojawiają się elementy dialogu.
Warstwa stylistyczna wiersza jest rozbudowana. Zastosowano anafory, kilka wersów rozpoczyna się od partykuły „nie”. Obecne są liczne epitety („próżnego dźwięku”, „ciepłe lato”, „śmierci zazdrościwej”, „gęślami mownymi”, „Juno nieprzewyciężona”, „milczeniu wiecznym”, „skrzydłonogich zawodników”, „słodkobrzmiących nici”, „siostry wiekopomne”), pytania retoryczne („Bo kto jest na ziemi, co by serce ucieszyć chciał pieśniami memi?”, „Bo z rymów co za korzyść krom próżnego dźwięku?”, „Kto by był znał tych wieków Turna walecznego albo mężną Kamillę, albo Lausa cnego?”), metafory („opatrzył to dawno syn pięknej Latony, że moich kości popiół nie będzie wzgardzony”, „wam wolno dać i niemym rybom głos łabęci”, „sprawca łacińskich słodkobrzmiących nici uczcił pieśniami swymi, nad złoto droższymi”) oraz wykrzyknienie („Wiem, o co idzie, pisorymie!”). Zazdrość nabiera cech ludzkich, obecne są personifikacje („mówi Zazdrość: Wiem, o co idzie, pisorymie!”). Podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do muz, pojawiają się apostrofy („Panny, którym lotnego konia zdrój smakuje”, „O panny, o Jowiszów, o pięknej Pamięci cny narodzie!”).
Podmiot liryczny stwierdza, że tworzy tylko dla siebie i muz. Muzy, w mitologii greckiej, były boginiami sztuki i nauki. Każda z nich opiekowała się konkretną dziedziną poezji, sztuki czy nauki i posiadała swój atrybut. Poeta nie ma licznej widowni, ponieważ ludzie wolą skupiać się na gromadzeniu majątku.
Osoba mówiąca posługuje się ironią, przyznając że jedynym pożytkiem z wierszy są puste dźwięki. Społeczeństwo koncentruje się na zarabianiu pieniędzy, ponieważ za ich pomocą, można zapewnić sobie urodę, charyzmę, a nawet pochodzenie. Poeta recytuje więc swoje wiersze grającym na łące świerszczom, rywalizując z nimi o uwagę natury. Ma jednak nadzieję, że kiedyś muzy wynagrodzą mu ten wysiłek. Grecki bóg piękna, muzyki i wróżb Apollo, syn Letony, przepowiedział osobie mówiącej pośmiertną sławę.
Poeta jest przekonany, że otrzymał od muz talent, dlatego jest zobowiązany go pielęgnować. Różni się od swojego otoczenia, dzięki czemu może spojrzeć na ludzi z dystansem. Dostrzega ich materializm oraz porzucenie najważniejszych wartości. Podmiot liryczny ma nadzieję, że muzy pozostaną mu przychylne i zostanie dobrze zapamiętany. Muzy potrafią wszystko, ponieważ znajdują się blisko bogów. Spotykają się z nimi na Olimpie i znają ich sekrety, dzięki czemu poeci od wieków upamiętniają w swoich utworach wszystkie najważniejsze wydarzenia.
Podmiot liryczny odnosi się do gigantomachii, walki olimpijskich bogów z gigantami. Giganci, wspierani przez swoją matkę Gaję, postanowili zdobyć Olimp i przejąć władzę nad światem. Walka była zaciekła, ale bogowie zwyciężyli, pozbawiając wszystkich gigantów życia. Boskość wygrała z fizyczną siłą. Podmiot liryczny wychwala męstwo kolejnych bogów, w tym Apollina, który mimo zamiłowania do sztuki, potrafi również zabijać za pomocą swoich strzał.
Muzy natchnęły Homera, greckiego pieśniarza, do którego dzieł należą „Iliada” i „Odyseja”. Opisał w swoich utworach wojnę trojańską, gdy król Myken Menelaos chciał odzyskać swoją żonę Helenę, porwaną przez Parysa do Troi. Homer upamiętnił też męstwo Hektora, zabitego przez Achillesa, królewicza Troi. Gdyby nie poezja, potomni nigdy nie dowiedzieliby się o tych wydarzeniach.
Podmiot liryczny przypomina również o dziełach rzymskiego poety Wergiliusza, autora „Eneidy”, który inspirował się twórczością Homera. Przedstawił w swoim utworze dzieje Eneasza, legendarnego protoplasty Rzymian. Dzieła, powstające w czasach współczesnych osobie mówiącej, zostaną ocenione przez przyszłe pokolenia. Dopiero po upływie lat, można w pełni docenić dokonania artysty. Z tego powodu, wielu poetów cieszy się większą sławą po śmierci, niż za życia.
Podmiot liryczny często spotyka się z nieprzychylnymi opiniami zazdrosnych ludzi. Zazdrość zostaje w wierszu upersonifikowana i dogryza osobie mówiącej, żartobliwie nazywając ją „pisorymem” oraz wypominając jej pisanie dla pieniędzy. Podmiot liryczny nie zgadza się z tymi zarzutami, potrafi żyć skromnie. Nie pozwala mu na to jednak jego mecenas Piotr Myszkowski, który faktycznie wspierał Kochanowskiego. Mecenas zapewnia poecie byt, aby mógł skupić się na tworzeniu. Osoba mówiąca prosi więc muzy, aby pozwoliły mu upamiętnić postać Myszkowskiego w wierszach. Jego dobroć i zaangażowanie w rozwój sztuki powinny być utrwalone dla potomnych. Podmiot liryczny poświęca swoje życie muzom, jego przeznaczeniem jest tworzenie poezji. Zdaje sobie sprawę z własnej śmiertelności, ale myśli o niej ze spokojem, ponieważ zostawi po sobie swoje wiersze.
Utwór nawiązuje do horacjańskiego motywu exegi monumentum (wybudowałem sobie pomnik). Poezja jest dla autora najdoskonalszym pomnikiem, ponieważ nie ulega zniszczeniu. Artysta nigdy całkowicie nie umiera, ponieważ jego twórczość wciąż żyje i jest czytana przez kolejne pokolenia. Wiersz przedstawia nadzieje Kochanowskiego na zdobycie nieśmiertelnej sławy. Jego marzenia stały się rzeczywistością, ponieważ dzieła renesansowego poety w XXI wieku wciąż są znane i zaliczane do kanonu polskiej literatury.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.