Ballada Adama Mickiewicza „Rybka” została wydawana w zbiorze „Ballady i romanse” w 1822 roku. Utwór przedstawia historię Krysi, prostej dziewczyny, która miała romans z zamożnym paniczem. Obrazuje zasady ludowej moralności, gdzie każdy zły czyn musi wiązać się z karą.
Poeta posłużył się formą ballady, charakterystyczną dla epoki romantyzmu. Jest to gatunek synkretyczny, łączący elementy liryki, epiki i dramatu. Utwór składa się z trzydziestu pięciu czterowersowych strof. Został napisany ośmiozgłoskowcem. Autor zastosował rymy krzyżowe.
O wydarzeniach opowiada trzecioosobowy narrator, który jest subiektywny, angażuje się emocjonalnie. Posługuje się głównie czasownikami w czasie teraźniejszym, dzięki czemu czytelnik ma wrażenie, jakby był naocznym świadkiem zdarzeń. Czasowniki w czasie przeszłym służą do opisania wydarzeń, które miały miejsce przed akcją ballady. Głos zabierają także bohaterowie: Krysia i służący, któremu powierzyła swoje dziecko. Narrator jest wiejskim gawędziarzem, utwór ma przypominać opowiadane ustnie ludowe podanie.
Warstwa stylistyczna utworu jest dosyć minimalistyczna, w porównaniu do innych ballad Mickiewicza. Pojawiają się głównie zdrobnienia („włoski”, „rączki”, „zakątku”, „dzieciątku”, „koralki”, „muszki”, „skałki”), epitety („zdradzonej kochanki”, „wierny sługa”, „ciemnym zakątku”, „ostre kamuszki”, „różana krasa”, „suchy piasek”, „dzikim uśmiechem”) i porównania („jak skałka płaskim bokiem gdy z lekkich rąk chłopca pierzchnie”, „piersi jak jabłuszka mleczne”). Przyroda nabiera cech ludzkich, pojawiają się personifikacje („łoza, gęsto spleciona, wzdłuż wykręconej zatoki okryła rzeki ramiona”, „żwir mnie oczki wyjada”). Bohaterowie przeżywają silne emocje, zastosowano wykrzyknienia („Przebóg! cudy czy moc piekła!”, „Przyjmijcie mię, Świtezianki!”, „Ach, któż da piersi dzieciątku!”) oraz pytania retoryczne („Ach! gdzie ty, Krysiu, ach, gdzie ty?”, „Dla opuszczonej kochanki cóż pozostało na świecie?”).
Ballada wywodzi się ze śpiewu gminnego i opowiada historię zdradzonej, porzuconej kobiety. Krysia to prosta, wywodząca się z ludu dziewczyna, która wdała się w romans z paniczem z pobliskiego dworu. Mężczyzna obiecywał jej miłość, a nawet małżeństwo, a tymczasem porzucił Krysię i postanowił poślubić księżną.
Związek szlachcica i chłopki był mezaliansem, który nie miał szans na akceptację społeczną. Oczywiste było, że nie dojdzie do małżeństwa, Krysia jednak naiwnie uwierzyła w słowa panicza, dlatego wieść o jego ślubie z inną złamała jej serce. Wydarzenie było bolesne również ze względu nieślubne dziecko, które narodziło się z romansu. Mimo obawy o los syna, Krysia postanowiła popełnić samobójstwo, rzucając się w wody Świtezi. Mickiewicz umiejscowił więc akcję ballady na Nowogródczyźnie, tak jak większość swoich utworów. W momencie tragedii, z pałacu dobiegały dźwięki weselnej zabawy, co podkreśla odrzucenie i obojętność, z którymi spotkała się dziewczyna.
Krysia powierzyła dziecko wiernemu słudze, który martwił się, kto wykarmi chłopca. Świtezianki przyjęły do swojego grona Krysię i zamieniły ją w rybkę. Słysząc wołanie sługi i płacz dziecka, rybka wyłaniała się z wody, przyjmując postać syreny. W ten sposób, każdego ranka i wieczora, Krysia mogła ukołysać i nakarmić swojego syna. Pewnego dnia, sługa musiał ukryć się z dzieckiem w krzakach, ponieważ nad brzegiem jeziora spacerowali panicz i jego małżonka. Mężczyzna czekał bardzo długo, ale małżeństwo nie wracało. Udał się w miejsce, gdzie zawsze spotykał się z Krysią. Nie było tam już jednak jeziora, ale suchy piach. W okolicy leżały rozrzucone ubrania pary, a w zatoce pojawił się głaz, przypominający kształtem dwa ludzkie ciała. Służący domyślił się, że pana i jego żonę spotkała, wymierzona przez siły nadprzyrodzone, kara. Oddalił się więc z modlitwą na ustach.
Utwór wchodzi w skład cyklu „ballad rusałczanych”, obok „Świtezi” i „Świtezianki”. Fabuła wszystkich ballad rozgrywa się w okolicach jeziora Świteź, a ich bohaterkami są tajemnicze nimfy, mieszkające na jego dnie. Są to istoty piękne, ale też mściwe i niebezpieczne. Utwór „Rybka” wyróżnia się na tle pozostałych ballad silną stylizacją ludową, na którą wskazują nagromadzenie zdrobnień oraz prosta, wręcz prymitywna fabuła. Z tego powodu „Rybka” była negatywnie odebrana przez wielu krytyków.
Ballada porusza motyw matki, chociaż trudno jednoznacznie ocenić postawę Krysi. Z jednej strony zachowuje się egoistycznie, popełnia samobójstwo, chociaż ma dziecko, którym powinna się zająć. Instynkt sprawia jednak, że nawet w postaci rybki znajduje sposób, aby zaopiekować się synem. Utwór ukazuje również zemstę, niewierny panicz musi ponieść karę za uwiedzenie i oszukanie naiwnej dziewczyny. Sprawiedliwość wymierzają siły nadprzyrodzone, które zmieniają go w głaz. Konsekwencje ponosi także księżna, co ukazuje jak mściwymi istotami są Świtezianki. Krysia nie poprzestała na ukaraniu niewiernego kochanka, ale pozbyła się też swojej rywalki. Przez prostą, wręcz naiwną fabułę, Mickiewicz chciał przybliżyć zasady ludowej moralności, gdzie zawsze zwycięża sprawiedliwość, a siły natury mają moc ingerowania w życie człowieka.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.