Pytanie retoryczne - definicja, funkcje, przykłady

Ostatnia aktualizacja: 2021-08-18 17:51:37

W literaturze, a także w wypowiedziach publicznych, bardzo często możemy spotkać się ze środkiem stylistycznym, jakim jest pytanie retoryczne. Jak sama nazwa wskazuje źródeł pytania retorycznego upatrywać należy w retoryce – sztuce wymowy, która posiada wiele reguł i znana jest od starożytności.

Spis treści

Pytanie retoryczne – definicja

Pytanie retoryczne to jeden z najpopularniejszych środków stylistycznych. Taką nazwę noszą pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ponieważ pytający ją zna lub jest ona zawarta w samym pytaniu. Formuła pytania retorycznego służy przede wszystkim wzmocnieniu przekazu i ma na celu zainteresowanie odbiorcy.

Funkcje pytania retorycznego

Każda z funkcji pytania retorycznego odnosi się do jego głównego celu, a więc zainteresowania odbiorcy i ubarwienia przekazu. Wyróżnić możemy następujące funkcje pytania retorycznego:

  • Funkcja emocjonalna – podobnie jak inne środki wyrazu artystycznego, pytanie retoryczne jest elementem służącym wzbogaceniu języka, nadaniu komunikatowi silniejszej wymowy oraz pozyskaniu uwagi odbiorcy.
  • Ożywienie wypowiedzi – zadając pytanie retoryczne, na które nie oczekujemy odpowiedzi, nie tylko wzmacniamy przekaz, ale również wprowadzamy do naszej wypowiedzi element dramatyczny oraz refleksyjny. Pauza, którą mówcy stosują po zadaniu pytania retorycznego, ma na celu zachęcenie odbiorcy do przemyśleń, a tym samym do większej uwagi i skupienia na wypowiadanych słowach.
  • Kontrast – pytanie retoryczne może być także sposobem na kontrastowe przedstawienie dwóch różnych od siebie zjawisk. Gdy postawimy pytanie o istotne dla nas różnice, staną się one bardziej czytelne dla naszego odbiorcy.
  • Perswazja – gdy przemawiający chce, by odbiorcy podążali za jego tokiem myślenia i zaakceptowali prezentowane przez niego racje, może wykorzystać pytanie retoryczne do swoich celów. Jeżeli mówca postawi pytanie, na które można domyślić się odpowiedzi, wzbudzi to sympatię słuchaczy, a to może ułatwić mu uzyskanie ich aprobaty. Pytanie retoryczne stosowane może być jako chwyt krasomówczy służący do manipulacji lub propagandy.

Pytanie retoryczne w życiu codziennym

Pytanie retoryczne możemy spotkać nie tylko w literaturze czy przemówieniach publicznych, ale również w języku codziennym. W mowie potocznej funkcjonuje wiele sformułowań, które pełnią rolę pytania retorycznego – wypowiadamy je, ale nie oczekujemy od naszego rozmówcy odpowiedzi, np. frazy: „dasz wiarę?”, „wiesz?”, „widzisz to?” czy „dlaczego to się dzieje?”. Gdy wplatamy podobne sformułowania do swojego komunikatu, nie zawsze wymagamy bezpośredniej odpowiedzi, czasami mają one jedynie podkreślać nasze emocje.

Przykłady pytań retorycznych w literaturze

Z pytaniami retorycznymi możemy spotkać się w utworach wielu epok. Służą one najczęściej podkreśleniu emocjonalnego stosunku wypowiadającego na konkretny temat, podkreśleniu istoty wypowiadanej kwestii lub zachęcenia odbiorcy do refleksji. Przykładami zastosowania pytania retorycznego w literaturze mogą być m.in. utwory:

  • Tren XI Jana Kochanowskiego – w trenie XI podmiot liryczny wykorzystuje pytanie retoryczne w celu podkreślenia dylematów egzystencjalnych, które pojawiły się po śmierci jego córki:

    Fraszka, kto sie przypatrzy, fraszka z każdej strony.

    Kogo kiedy pobożność jego ratowała?

    Kogo dobroć przypadku złego uchowała?

  • Podobną funkcję pełni pytanie retoryczne, z którego skorzystał poeta w Trenie I:

    Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować, Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?

  • Coś ty Atenom zrobił Sokratesie Cypriana Norwida – w utworze Norwida pojawia się wiele pytań retorycznych, które mają na celu zachęcenie odbiorcy do przemyśleń oraz refleksji nad ludzkim losem:

    Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie, Że ci ze złota statuę lud niesie, Otruwszy pierwej?

  • Testament mój Juliusza Słowackiego – w wyznaniu poetyckim kierowanym do najbliższych przyjaciół oraz przyszłych pokoleń podmiot liryczny posługuje się pytaniem retorycznym w funkcji emocjonalnej, gdy opisuje swoje refleksje i wątpliwości:

    Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi

    Duch Iść?… taką obojętność, jak ja, mieć dla świata?

  • Pan Tadeusz Adama Mickiewicza - w Panu Tadeuszu, szczególnie w księdze IV, odnaleźć możemy pytania retoryczne, które wyrażać mają zadumę nad pięknem litewskiej przyrody. Za sprawą wykorzystania tego środka wyrazu artystycznego czytelnik może nie tylko skupić się na przekazie, ale docenić potęgę opisywanej natury:

    Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy

    Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?

Pytanie retoryczne może pełnić różne funkcje. Zależą one przede wszystkim od intencji, jaką kieruje się autor wypowiedzi. W mowie codziennej pytania retoryczne służyć mogą podkreśleniu konkretnych kwestii, wyrażeniu zadumy, zdumienia lub rozgoryczenia. W literaturze spełniają one dodatkowo funkcje artystyczną – potęgują siłę przekazu, dopełniają obrazu opisywanego zjawiska, zachęcają do refleksji lub proponują ścieżkę interpretacyjną. W mowach publicznych pytania retoryczne mogą służyć zarówno wywołaniu sympatii u odbiorców, jak i stać się elementem perswazji oraz manipulacji.

Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady

Podobne artykuły