Krzysztof Kamil Baczyński, fot: Autor nieznany, Muzeum Powstania Warszawskiego
Wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Przypowieść” powstał w listopadzie 1941 roku i został wydany w zbiorze „Wiersze wybrane”. Poeta nawiązuje w nim do biblijnej wizji stworzenia człowieka i wszechświata. Proces ten w utworze nie jest jednak jasny, autor przedstawił go w subiektywny, zagmatwany sposób.
Spis treści
Utwór należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności, jest obserwatorem wydarzeń. Wiersz jest przykładem liryki opisowo-refleksyjnej.
Poeta nie zastosował podziału na strofy, utwór ma budowę ciągłą. Wiersz składa się z dwudziestu dwóch wersów. Tytuł nawiązuje do Biblii, a konkretnie do Księgi Rodzaju w której opisane zostało stworzenie świata. Opis jest jedynie zainspirowany Pismem Świętym, a nie na nim oparty. Poeta nie zastosował podziału aktu stworzenia na poszczególne dni.
Wiersz nie przypomina również tradycyjnej przypowieści, które były pisane prostym językiem, umożliwiającym przystępne przekazanie prawd religijnych i zasad moralnych. Język utworu jest wyszukany, poetycki, poeta zastosował liczne metafory. W wierszu pojawiają się rymy parzyste, jednak ich układ nie jest regularny, niektóre słowa nie znajdują swojego rymowanego odpowiednika.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana, poeta zastosował liczne środki poetyckie. Wypowiedź podmiotu lirycznego ma charakter przenośny, pojawia się wiele metafor („sączą zwierząt dojrzałe krople”, „cisza złożyła się w fałdy”, „z chmur i ziemi ulany - człowiek ciemny i mały”). Obecne są również personifikacje, zwierzęta i przedmioty nabierają cech ludzkich („knieje do mórz przychodzą i kładą włosy na wodę”, „gromy w wysiłku kuły zmarszczone w groźnym namyśle”). W utworze pojawia się również oksymoron („światło stało się czarne”), czyli zestawienie dwóch przeciwstawnych pojęć. Światło przestaje jaśnieć, staje się czarne. Poeta zastosował też porównania („ziemia, podobna do jabłka złotego i do zwierciadła przemian”, „człowiek ciemny jak ziemia”). Opis nabiera plastyczności dzięki epitetom („jabłka złotego”, „dojrzałej jagody”, „ciężkich kowadeł”, „łodygi ogniste”). W utworze widoczna jest stylizacja biblijna, poeta upodobnił język wiersza do Pisma Świętego („i zafrasował się Bóg”, „teraz uśmiechnął się Bóg”).
Utwór jest próbą przedstawienia własnej wizji powstania świata przez autora. Mimo oczywistej inspiracji Pismem Świętym, nawiązanie do Biblii jest swobodne, wydarzenia przebiegają w inny sposób. Opis jest mniej jednoznaczny, poszczególne etapy powstawania wszechświata i człowieka przenikają się ze sobą, poeta nie zachował oczywistego porządku chronologicznego.
Wiersz można umownie podzielić na dwie części, pierwsza z nich dotyczy stworzenia świata, a druga - człowieka. Utwór ma cechy dzieła impresjonistycznego, podmiot liryczny nie przedstawia faktów, ale próbuje uchwycić ulotną chwilę, swoją subiektywną wersję wydarzeń, niedostępną dla innych ludzi.
Ważną rolę we wierszu odgrywają kolory i światła. Właśnie za ich pomocą osoba mówiąca oddaje emocje i towarzyszący jej nastrój. Ziemia zdaje się wręcz promieniować jasnością, przygarnia pochodzący z nieba blask. Świat jest różnorodny, mieni się wieloma kolorami. Bóg czyni go wyjątkowym miejscem, które zapewni przetrwanie człowiekowi.
Nastrój panujący na świecie diametralnie zmienia się w momencie stworzenia człowieka. Spokojny, łagodny krajobraz nagle staje się surowy i złowrogi. Zmieniają się też barwy, które ze spokojnych pasteli przechodzą w ogniste kolory. Błękitne obłoki nabierają białej barwy przez huk wybuchu, znika światło i zapada mrok. Taka atmosfera zwiastuje nadejście człowieka, który niszczy idealne dzieło Boga. Ludzie nie są idealni, dlatego też świat stracił na ich pojawieniu się. Doskonałość to cecha typowo boska.
W utworze pojawia się motyw złotego jabłka. Podmiot liryczny porównuje do niego ziemię. Złote jabłko pochodzi z mitologii greckiej, było podarunkiem dla Hery od Gai. Jest to prezent ślubny, rzecz niesamowicie drogocenna i symbol piękna. Podmiot liryczny w ten sposób właśnie określa ziemię. Złote jabłko jest nie tylko symbolem piękna, ale też niezgody. Bogini Eris wrzuciła je z podpisem „dla najpiękniejszej” między Herę, Afrodytę i Atenę. Wywołało to spór wśród bogiń, ponieważ każda z nich uważała się za najbardziej urodziwą. Ten mityczny spór miał miejsce na weselu Peleusa i Tetydy. Przerodził się on we wieloletnią kłótnię, a złote jabłko stało się symbolem konfliktu. Ziemia jest piękna i urodzajna, ale stanowi też źródło międzyludzkich sporów. Człowiek pragnie władzy i bogactwa, co prowadzi do wybuchu wojen.
Postawa Boga różni się od biblijnej. Jest on milczącym obserwatorem dzieła stworzenia, nie posiada całkowitej władzy nad światem, co wyjaśnia panujący na nim chaos. Bóg jest więc inicjatorem procesu powstania, ale następnie pozostaje mu przyglądać się wydarzeniom na ziemi nad którymi nie ma już kontroli.
Wizja stworzenia człowieka również jest odmienna od przedstawionej w Księdze Rodzaju, niewidoczne jest podobieństwo do stwórcy. Ludzie nie są dziełem Boga, powstają gdy godzi się on ze swoją ograniczoną kontrolą nad światem. Bóg pozwala człowiekowi istnieć, oddaje mu władzę nad ziemią. Na koniec procesu stworzenia wszechświata stwórca się uśmiecha i udaje się na spoczynek. Podmiot liryczny wierzy więc, że Bóg nie sprawuje kontroli nad światem, pozostawia ją człowiekowi. Wyjaśnia to zagubienie ludzi i chaos, panujący na ziemi.
Wizja osoby mówiącej różni się od chrześcijańskiej, człowiek pozostaje zostawiony sam sobie. Wiersz nie jest jednak krytyką w stronę Boga. Przerażające wydarzenia wojenne nie są przecież wolą stwórcy, ale decyzją ludzi. To człowiek zadaje ból, prowadzi do walki i śmierci innych. Utwór został zadedykowany matce poety z którą był bardzo związany. Podczas wojny jej zdrowie pogorszyło się, być może syn chciał dodać jej otuchy. Podmiot liryczny zachowuje nadzieję, że kiedyś Bóg przebudzi się i przejmie kontrolę nad światem. Nie obwinia stwórcy o doświadczone cierpienia, ponieważ zdaje sobie sprawę, że to człowiek odpowiada za zło istniejące na ziemi.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:52.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.