Z głową na karabinie – interpretacja

Najważniejszym tematem literatury II połowy XX wieku były bez wątpienia wydarzenia II wojny światowej. Różni pisarze w swoich dziełach przedstawiali prawdę historyczną i realne przeżycia ludzi. Idealnym przykładem utworu, w którym ukazana została tragedia człowieka, któremu przyszło żyć w okresie okupacji hitlerowskiej jest wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – „Z głową na karabinie”. Ten poruszający poemat powstał 4 XII 1941 roku, czyli w okresie wzmożonej inwigilacji ludności cywilnej. Natomiast pierwodruk ukazał się w roku 1944, w czasopiśmie „Drogi” w numerze 2. Warto również zaznaczyć, iż wiersz ten wydany został już po śmierci poety, w roku 1947, w tomiku jego wierszy – „Śpiew z pożogi”.

Utwór „Z głową na karabinie” należy bez wątpienia do liryki bezpośredniej, o czym świadczy fakt, iż podmiot liryczny w wierszu występuje w pierwszej osobie liczby pojedynczej (np. „słyszę”, „mnie”, „dla mnie”).

Baczyński poemat zbudował na zasadzie kontrastu, zestawiając ze sobą trzy płaszczyzny czasowe: przeszłość (o czym świadczą czasowniki dokonane, np. „wyhuśtała”, „niosły”), teraźniejszość („teraz”, „krąży”), oraz przyszłość („umrzeć przyjdzie”). Na początku wiersza ukazana zostaje teraźniejszość. Podmiot odczuwa ciągły lęk, przerażenie, boi się nieuchronnie nadciągającej śmierci, którą symbolizuje krąg – „nocą słyszę, jak coraz bliżej drżąc i grając krąg się zaciska”. Ze względu na datę powstania utworu możemy przypuszczać, że ta rzeczywistość to okres II wojny światowej. Podmiot liryczny ucieka jednak przed tym okrutnym światem, powraca pamięcią do lat dzieciństwa, młodości, które przypominały wręcz arkadię, o czym świadczą liczne epitety, np. „zdrój chyży”, „chmur kołyska”. Liryczne „ja”, wspominając lata młodości, stwierdza: „a mnie przecież wody szerokie na dźwigarach swych niosły”. Sądzę, iż poprzez tę metaforę, poeta chciał wskazać, że podmiot liryczny miał przed sobą wiele możliwości, gdyż przecież na „wody szerokie” wypływa ten, kto marzy, ma życiowy cel, ambicję, chce coś osiągnąć. W przeszłości, przed podmiotem, cały świat stał otworem, a jego celom i marzeniom przyświecał „uśmiech matki”, matczyne błogosławieństwo. Każdy człowiek, gdy jest młody fantazjuje na temat swojej przyszłości, zastanawia się kim będzie jak dorośnie. Jednak podmiot z pewnością nie uświadamiał sobie jak będzie wyglądało jego dorosłe życie, nie zdawał sobie prawdopodobnie sprawy, jak będzie bolesne. Los z niego zakpił, odbierając mu prawo do zaznania uroków żywota.

Podmiotowi na każdym kroku towarzyszy niepokój. Każdy dzień i noc okupuje strach przed śmiercią – „krąg powolny dzień czy noc krąży”. Każdy czyn postrzegany jest jako ostatni – „ostrzem świstrząc tnie już przy ustach”. W słowach – „a mnie przecież tak jak innym, ziemia rosła tęga – nie pusta” zauważamy pewnego rodzaju złość, smutek. Podmiot żali się. Jego życie miało przecież wyglądać zupełnie inaczej. Sądzę, że podmiot po przez słowa – „ziemia rosła tęga” – chce powiedzieć, iż w młodości dojrzewał, rósł w nim talent, miał mnóstwo pomysłów, być może artystycznych, jednakże życie, historia zadrwiły z niego, ziemia, na której przyszło mu żyć okazała się „pusta”, pozbawiona wszelkich możliwości artystycznych i intelektualnych.

Podmiot liryczny odczuwa również żal z powodu utraty „gołębiej młodości”, czyli młodości niewinnej, nieskażonej, a zarazem nieokiełznanej, gdyż wytryskającej jak „dymu laska”. Przypuszczam, iż ten piękny okres młodości przysłania ciągłe przeczucie śmierci, z której dna wyrasta podmiot – „syn dziki swego narodu”. Sądzę, że po przez przymiotnik – „dziki”, poeta chce ukazać, iż podmiot nie może pogodzić się z tą wojenną rzeczywistością.

Trzy ostatnie strofy przepełnia, specyficzne dla całej twórczości Baczyńskiego, wizjonerstwo. Podmiot przewiduje swoją śmierć, jest świadomy, że nie da się jej uniknąć, gdyż jest ona wszechobecna. Według mnie w metaforze – „głowę rzucę pod wiatr jak granat, piersi zgniecie czas czarną łapą”, podmiot całkowicie poddaje się, rezygnuje z życia, ma on zamiar stanąć twarzą w twarz ze śmiercią. Być może porównanie – „głowę rzucę pod wiatr jak granat” – jest wręcz zapowiedzią walki. Podmiot przekonany o swej rychłej śmierci postanawia walczyć, bronić ojczyzny. Potwierdzenie faktu, iż podmiot bierze udział w wojnie znajdujemy w słowach – „a ja prześpię czas wielkiej rzeźby z głową ciężką na karabinie”, karabin jest przecież atrybutem żołnierza. Jednakże słowa te mają o wiele większy sens. Jestem zdania, że po przez tę metaforę podmiot chciał ukazać, że młodość, czyli „czas wielkiej rzeźby”, mógłby poświęcić twórczości artystycznej, rozwojowi intelektualnemu, jednakże uczynić tego nie może. Trwa wojna, musi walczyć, czuwać przy karabinie.

Bardzo ważny jest ostatni wers omawianego przeze mnie wiersza, który brzmi następująco: „umrzeć przyjdzie, gdy się kochało wielkie sprawy, głupią miłością”. Oksymoron ten podkreśla miłość, jaką darzył podmiot ojczyznę, gdyż po przez epitet – „wielkie sprawy” możemy rozumieć niepodległość kraju. Jednak warto zastanowić się, dlaczego poeta posłużył się przymiotnikiem „głupią”? Może chciał w ten sposób ukazać, że miłość ta była szaleńcza, irracjonalna, gdyż dla idei, jaką była wolność ojczyzny, zdecydował się poświęcić własne życie. Myślę, że może chodzić również o to, iż w czasie wojny miłość jest „głupia”, bo nierealna i absurdalna, prawdopodobnie nikt wówczas o miłości nie myślał, nie było na nią czasu, ani miejsca.

Wielu ludzi po lekturze „Z głową na karabinie” stwierdza, że podmiot liryczny występujący w tym wierszu możemy utożsamiać z samym Krzysztofem Kamilem Baczyńskim. Hipotezę tą może potwierdzać pewna analogia pomiędzy życiem poety, a podmiotu. Dzieciństwo Baczyńskiego również przypominało arkadię. Urodził się 22 I 1921 roku, w inteligenckiej i szanowanej rodzinie. Ponieważ był jedynakiem rodzice bardzo go rozpieszczali. Jego zdolności artystyczne zaczęły rozwijać się, kiedy uczęszczał jeszcze do gimnazjum. Swój pierwszy wiersz napisał w wieku 15 lat. Poza tym rzeźbił, malował obrazy. Po zdaniu matury zamierzał kontynuować naukę w Akademii Sztuk Pięknych. Jednak marzenie to nie mogło się spełnić. 1 IX 1939 roku wybucha II wojna światowa, która dla niego, jak i jego rówieśników, była bolesną inicjacją w dorosłość, była początkiem przygody, jakiej chyba żadna generacja Polaków nie przeżyła tak intensywnie, z równie dużym nakładem energii, cierpień i ofiar. Baczyński mimo wątłego zdrowia (chorował na astmę), wstąpił do Szarych Szeregów i zdecydował się wziąć udział w powstaniu warszawskim. Zginął w czwartym dniu powstania – 4 VIII 1944 roku.

Gdy utożsamimy podmiot liryczny z poetą, zaczynamy w szerszym wymiarze interpretować wiersz „Z głową na karabinie”. Przede wszystkim możemy sądzić, iż poeta w liryczny sposób prezentuje odczucia, refleksje związane ze swoim życiem. Myślę, jednak, że mogę jeszcze dalej posunąć się z interpretacją. Przypuszczam, że Baczyński po przez przykład jednostki chciał ukazać dramat ludzi, którzy jak on urodzili się i wychowali w wolnej Polsce, jednak najpiękniejsze lata ich młodości przypadły na okres trwania II wojny światowej, jest to tzw. Pokolenie Kolumbów . Wojna zabrała tym ludziom najpiękniejszy okres życia – młodość. Zamiast radości i miłości wieku młodzieńczego, historia odcisnęła tragiczne piętno w psychice i skazała ich na śmierć. Z pewnością żaden przedstawiciel tego pokolenia nie przypuszczał, że jego los potoczy się właśnie w ten sposób. Wielu poetów dwudziestolecia międzywojennego (np. Józef Czechowicz, Czesław Miłosz) przepowiadało zbliżającą się katastrofę. Niestety dla Baczyńskiego, jak i jego rówieśników, proroctwo to się spełniło, co podkreśla w omawianym liryku. Tu apokalipsa już się wypełniła, śmierć zbliża się nieuchronnie, o czym może świadczyć np. porównanie – „krąg jak nożem z wolna rozcina, przetnie światło zanim dzień minie”.

Interpretując „Z głową na karabinie” należy zwrócić szczególną uwagę na ukształtowanie warstwy brzmieniowej. Poeta posłużył się kilkoma wyrazami dźwiękonaśladowczymi, np. „świstrząc” – dzięki któremu oddany został dźwięk wystrzeliwanego naboju. Ważną rolę w wierszu odgrywają również powtórzenia: zwrot „a mnie przecież...” występuje dwukrotnie (rozpoczyna się tak trzeci i piąty wers), natomiast zwrotem – „i mnie przecież...”, zaczyna się wers trzynasty. Powtórzenia te wzmagają dramatyczny obraz rzeczywistości, gdyż dzięki tym zwrotom przeciwstawione zostają dwa czasy: przeszłość – arkadyjskie dzieciństwo oraz teraźniejszość – okres II wojny światowej. Co więcej można stwierdzić, że dzięki nim poeta podkreśla jak wiele odebrała podmiotowi wojna.

Utwór „Z głową na karabinie” jest wierszem regularnym sylabotonicznym (pięciostopowiec trocheiczny z kataleksą po średniówce). Zbudowany jest z siedmiu, czterowersowych, strof. Każdy wers ma dziewięć sylab, rymy są żeńskie, w większości nieregularne, np. bliżej – chyży, które mają układ krzyżowy (abab).

„Z głową na karabinie” jest jednym z najbardziej znanych utworów Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, gdyż należy on do kanonu lektur szkolnych. Młodzi ludzi, mimo, iż II wojna światowa jest już dla niech odległą historią powinni znać ten wiersz. Przede wszystkim dlatego, iż ukazuje on wojnę widzianą oczyma młodego człowiek, niemalże ich rówieśnika.

Przeczytaj także: Narzeczona interpretacja

Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:50.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.