Elegia o chłopcu polskim – interpretacja

„Elegia o chłopcu polskim" jest najsłynniejszym wierszem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Utwór opowiada o doświadczeniach wojennych pokolenia Kolumbów, a także prezentuje metaforyczny obraz ojczyzny jako matki rozpaczającej nad utratą dziecka i wyrażającej sprzeciw wobec okrucieństw wojny.

Spis treści

• Jak zbudowana jest „Elegia o chłopcu polskim"?
• Elegia o chłopcu polskim – analiza środków stylistycznych
• Elegia o chłopcu polskim – interpretacja

Jak zbudowana jest „Elegia o chłopcu polskim"?

Zgodnie z tytułem utwór Baczyńskiego pod względem gatunkowym jest elegią, czyli utworem lirycznym utrzymanym w poważnym tonie, zawierającym rozważania i skargi dotyczące tematów osobistych lub egzystencjalnych. Gatunek ten wywodzi się ze starożytnej Grecji, gdzie elegie tworzyli między innymi Tyrteusz, spartański poeta, który zajmował się głównie tematyką patriotyczną czy Anakreont, który słynął z elegii miłosnych.

„Elegia o chłopcu polskim" zarówno pod względem treści, jak i formy realizuje założenia elegii patriotycznej – utwór zbudowany został z trzech strof, z których każda posiada cztery wersy. Co prawda nie mają one stałej liczby sylab (waha się ona od trzynastu do piętnastu), ale posiadają regularną średniówkę następującą zawsze po ósmej sylabie.

Utwór zawiera zarówno klasyczne rymy męskie („trwóg” – „dróg”), jak i tzw. rymy niedokładne, operujące na podobieństwach brzmieniowych zakończeń wyrazów. (np. „ręką” – „pękło” wyrazy te posiadają bliskie podobieństwo fonetyczne związane z użyciem głosek o podobnej klasyfikacji, w tym wypadku głosek nosowych i średniojęzykowych). Użycie rymów niedokładnych stanowi nawiązanie do poezji starogreckiej, w której klasyczne rymy występowały niezwykle rzadko i były charakterystyczne dla raczej dla żartobliwych, lekkich utworów.

Elegia o chłopcu polskim – analiza środków stylistycznych

W „Elegii o chłopcu polskim" Baczyńskiego występują środki stylistyczne, takie jak:

• epitety (np. „rudą krwią”, „żółte ściegi”, „wisielcami drzew”, „czarną bronią w noc”), które budują sugestywny obraz okropieństw wojny, zwracają uwagę na wizualny aspekt wizji doświadczanych przez podmiot liryczny;
• porównanie („od snów, co jak motyl drżą”) służące do wyidealizowania czasu sprzed wojny, podkreślenia różnicy, między czasem przedwojennym a wojną;
• metafory („wisielcami drzew”, „haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią”) uniwersalizujące obraz wojny, a także podkreślające tragedię przeżywaną przez podmiot liryczny;
• anafory („I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc, / i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut – zło.”) zwracające uwagę na kontrast pomiędzy niewinnością młodego adepta a brutalnością wojny;
• pytanie retoryczne („Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?”) puentujące cały utwór i wskazujące na wojenną traumę, która powoduje cierpienie podmiotu lirycznego.

Zastosowane w utworze środki stylistyczne mają za zadanie zbudowanie sugestywnego i zuniwersalizowanego obrazu wojny, który odnosi się nie tylko do II wojny światowej, ale wojny jako szerszego zjawiska historycznego. Warto także zwrócić uwagę na liczne metafory budujące sugestywny obraz działań wojennych.

Elegia o chłopcu polskim – interpretacja

Utwór powstał 20 marca 1944 roku, niecałe sześć miesięcy przed śmiercią autora, który zginął w walce cztery dni po wybuchu powstania warszawskiego. Baczyński należał do tzw. pokolenia Kolumbów, nazywanego także błędnie straconym pokoleniem – tak naprawdę ten drugi termin w międzynarodowym literaturoznawstwie odnosi się do amerykańskich poetów z okresu I wojny światowej. Kolumbowie byli młodymi poetami urodzonymi około roku 1920, zatem II wojna światowa przypadła na ich czas wchodzenia w dorosłość.

Podmiotem lirycznym utworu jest zmartwiony rodzic (płeć osoby mówiącej nie zostaje nigdy jednoznacznie wskazana) rozpaczający po stracie dziecka (bohatera lirycznego elegii), które zginęło w wyniku działań wojennych. Poeta zarysowuje kontrast pomiędzy wizją szczęśliwego i wolnego od zmartwień czasu pokoju („Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą”) i wizją wojny, w trakcie której chłopiec zostaje zmuszony do walki. 

„Elegia o chłopcu polskim” ważna jest również ze względu na kontekst biograficzny poety – Baczyński zginął w Powstaniu Warszawskim. Utwór stanowi rodzaj manifestu pokoleniowego, który wyraża zarówno lęki przedstawicieli pokolenia Kolumbów, jak i ukazuje tragedię ich rodziców, interpretowanych zarówno dosłownie, jak i stanowiących metaforę ojczyzny.

Gdy jednak spojrzeć na „Elegię o chłopcu polskim" z pominięciem kontekstu biograficznego, można zauważyć metaforę walki dobra ze złem, której symbolem jest opozycja pomiędzy jasnością a światłością. W interpretacji tej utwór idealizuje dzieciństwo (co stanowi nawiązanie do dziedzictwa literackiego „Trenów" Jana Kochanowskiego), a także pokazuje wojnę jako rodzaj największego zła, nie tylko pozbawiającego rodziców ich dzieci, ale także odbierającego najmłodszym szansę na czynienie dobra – bohater liryczny zostaje zmuszony do wyjścia „z czarną bronią w noc", co wiąże się z czynieniem zła nawet pomimo dobrych chęci. Ciekawym aspektem „Elegii o chłopcu polskim" jest także kwestia podmiotu lirycznego. Wybór kochającego rodzica uwypukla ogrom cierpień, jakie niesie ze sobą wojna – Baczyński zdaje się mówić, że każdy zabity żołnierz powoduje żałobę u rodziców, ukochanej i osób bliskich.

Wierszem często zestawianym z „Elegią o chłopcu polskim" jest „Ocalony" Tadeusza Różewicza, który podobnie jak Baczyński brał udział w II wojnie światowej. Utwór ten powstał kilka lat później i stanowi niejako rodzaj odpowiedzi na dzieło Baczyńskiego. Różewicz za pomocą środków charakterystycznych dla poezji współczesnej (wiersz biały, eksperymentalna forma) podkreśla niszczący wpływ wojny (zwanej przez niego rzezią) na podmiot liryczny, który nawet po wielu latach nie jest w stanie uciec od cierpienia spowodowanego przez wojnę.

Przeczytaj także: Niebo złote ci otworzę – interpretacja

Aktualizacja: 2024-12-03 15:53:50.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.