Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
„Grób Potockiej” jest ósmym utworem należącym do cyklu „Sonety krymskie”. Jest jednym z wierszy zainspirowanych pobytem poety w mieście Bakczysaraj. Sonet to nie tylko opis odwiedzonych miejsc, ale głównie refleksją na temat podróży, tęsknoty za ojczyzną i samotności. Legenda o Marii Potockiej była dla Adama Mickiewicza pretekstem do przedstawienia w metaforyczny sposób gorzkich przemyśleń na temat swojego losu.
Spis treści
Sonet został napisany trzynastozgłoskowcem, co nadaje płynność i stały rytm. Ma budowę typową dla tego gatunku literackiego. Składa się z dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych. Poeta zastosował rymy żeńskie okalające, które w pierwszych strofach mają układ abba abba, a w zwrotce trzeciej i czwartej cdc dcd. Rymy podkreślają słowa kluczowe dla interpretacji utworu. Pointa zawiera się w dwóch ostatnich wersach.
Praktycznie cały sonet ma charakter refleksyjny, część opisowa ogranicza się do pierwszego wersu. Zazwyczaj część opisowa obejmuje dwie pierwsze strofy, a filozoficzno-refleksyjna dwie ostatnie. Osobę mówiącą można identyfikować z pielgrzymem, pojawiającym się w pozostałych „Sonetach krymskich”. Podmiot liryczny nie jest tutaj tylko obojętnym obserwatorem, wyraża swoje refleksje, bezpośrednio zwraca się do Polki, której grób odwiedził.
Silne uczucia, które przeżywa podmiot liryczny, podkreśla nagromadzenie środków stylistycznych. Osoba mówiąca nie wyjawia swoich przemyśleń wprost, stąd zastosowanie wielu metafor („Czy wzrok twój, ognia pełen, nim zgasnął w mogile, tam wiecznie lecąc, jasne powypalał ślady?”, „W kraju wiosny, pomiędzy rozkosznemi sady, uwiędłaś, młoda różo!”). Refleksyjny charakter utworu podkreślają pytania retoryczne, mające skłonić czytelnika do głębszych przemyśleń („Dlaczegoż na tej drodze błyszczy się ich tyle?”, „Czy wzrok twój, ognia pełen, nim zgasnął w mogile, tam wiecznie lecąc, jasne powypalał ślady?”). Zaangażowanie emocjonalne podmiotu lirycznego podkreśla wykrzyknienie pojawiające się w trzeciej strofie sonetu („Polko!”).
Sonet został zainspirowany spacerem po ogrodzie chana w Bakczysaraju. W rzeczywistości utwór jest odniesieniem do historii Marii Potockiej oraz refleksją pielgrzyma na temat ciągłej tułaczki i tęsknoty za ojczyzną. W sonecie zastosowano wiele określeń metaforycznych, Krym jest zwany krajem wiosny, Maria Potocka - młodą różą, Polacy - podróżnymi. Pojawia się także postać wieszcza, którym najprawdopodobniej był Aleksander Puszkin.
Podmiot liryczny zauważa, że po Marii Potockiej został jedynie pomnik i wspomnienie poety. Podróżny zastanawia się więc nad swoją przyszłością, nie ma pewności czy zostanie zapamiętany. Atmosfera jest melancholijna, pełna rozgoryczenia. Pielgrzym jest człowiekiem o trudnej przeszłości, czuje się samotny i wyalienowany, niezrozumiały przez innych. Jego wyjątkowość ma jednak także swoje zalety, dzięki swojej wrażliwości jest ciekawy świata, czuje fascynację orientalną kulturą.
W ogrodzie chana w 1762 roku zbudowano mauzoleum żony chana Krym Gireja, której imię nie jest znane. Właśnie to miejsce pojawia się w sonecie „Grób Potockiej”. Jego lokalizacja z dala od mogił haremu sugeruje, że pochowana tam osoba nie była muzułmanką. Elementem mauzoleum jest również fontanna łez, do której Mickiewicz odwoływał się w sonecie „Bakczysaraj”. Tożsamość pochowanej tam kobiety nie jest jednak do końca znana, napis nad wejściem do mauzoleum mówi, że spoczywa tam Diljara Bikecz. Legenda głosi, że była to właśnie Polka Maria Potocka, córka szlachcica. Została uprowadzona do haremu chana, który zapałał do niej ogromną miłością. Szlachcianka nie odwzajemniała tego uczucia, dlatego chan chciał zwrócić jej wolność i odesłać do rodziny. Widząc jego determinację, Potocka zmieniła zdanie i zgodziła się na ślub.
Historia nie miała jednak szczęśliwego zakończenia. Wkrótce po zaślubinach kobieta zmarła, a według niektórych źródeł została otruta przez zazdrosną rywalkę. Legenda ta nie ma potwierdzenia historycznego. Brakuje informacji na temat porwania szlachcianki z rodu Potockich, a w XVIII wieku nie miały miejsca napady Tatarów na Polskę. Mickiewicz dawał jednak wiarę podaniom i potraktował je jako inspirację do stworzenia sonetu. Świadczy o tym nie tylko tytuł, ale też wykrzyknienie „Polko!”, pojawiające się w trzeciej strofie.
Głównym tematem sonetu jest tęsknota za ojczyzną. Podmiot liryczny porównuje swoją historię do losów Marii Potockiej. Ona również była sama w obcym kraju. Wciąż wracała wspomnieniami do Polski, tak często oglądała się w jej stronę, że wzrok kobiety wypalił świecące ślady na niebie. Poeta widzi gwiazdy, jako symbole tęsknoty za krajem ojczystym. Potocka zmarła z tęsknoty za ojczyzną, nie potrafiła odnaleźć szczęścia na obczyźnie. Była otoczona pięknymi widokami i bogactwem, jednak nic nie mogło zastąpić spokojnego życia w rodzinnych stronach.
Podmiot liryczny porównuje kobietę do zwiędłej róży, której piękno zostało zniszczone przez trudny i nieszczęśliwy los. Potocka żyła wspomnieniami, jednak wracanie do przeszłości nie pozwala ukoić bólu i tęsknoty. Poeta porównuje je do motyli, które bezpowrotnie odeszły. Pielgrzym identyfikuje się z jej historią życia, wie że czeka go podobny koniec. Jest przekonany, że również umrze na obcej ziemi, w poczuciu samotności i wyobcowania. Obserwując podróżnych odwiedzających grób Potockiej przez chwilę czuje ulgę w cierpieniu, ponieważ słyszy ojczysty język.
Osoba mówiąca snuje również refleksję na temat zapomnienia po śmierci. Los Marii Potockiej był tragiczny, jednak pozostała w ludzkiej pamięci. Pielgrzymi wciąż odwiedzają jej grób. Aleksander Puszkin poświęcił kobiecie utwór „Fontanna Bakczysaraju”, w którym potwierdził że Diljara Bikecz była polską szlachcianką porwaną przez Tatarów i największą miłością chana. Pielgrzym obawia się, że zostanie zapomniany po śmierci. Ma nadzieję, że ktoś odwiedzi jego grób, a poeci, widząc mogiłę, zanucą przynajmniej krótką pieśń, co ma symbolizować modlitwę za zmarłych. Pielgrzym chciałby spocząć w pobliżu Potockiej, która pełni rolę pośredniczki z ojczystym krajem. W utworze zastosowano romantyczną wizję grobu, mogiła niesie ukojenie, znajduje się na granicy snu i pustki.
Aktualizacja: 2024-06-26 17:05:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.