Jedną z ról, jakie może przyjąć w swoim życiu człowiek, jest ojcostwo. Bycie ojcem to jedno z najbardziej odpowiedzialnych zadań, jakich można się w życiu podjąć. Łączy się ono z licznymi obowiązkami i zadaniami. Ojcostwo na stałe weszło do grona popularnych motywów literackich. Autorzy często portretują je na różne sposoby, opisując ojcostwo zaangażowane, pełne uczucia, ale także ojcostwo zimne, zdystansowane, gdy dzieci tracą kontakt z ojcem lub nie chce on być częścią ich życia. Ojcostwo w różnych ujęciach zyskało dzięki nim bogaty, kompleksowy obraz, ukazujący, jak zmieniało się podejście do ojcostwa na przestrzeni epok oraz dające do zrozumienia, że pewne kwestie są uniwersalne dla wszystkich ojców w historii świata i literatury.
Komedia Moliera jest przykładem ojcostwa niezaangażowanego, obojętnego na los dzieci. Harpagon w swoim życiu ceni i kocha jedynie pieniądze, czego ofiarą jest dwójka jego dzieci. Ojciec jest gotów poświęcić ich osobiste szczęście, by pomnożyć swój własny majątek. Nie dostrzega on, jak bardzo jego obsesja niszczy jego rodzinę, nie przejmuje się nią, jest skupiony tylko na pieniądzach. Dzieci Harpagona nie czują się z nimi dobrze i bezpiecznie, jego ojcostwo nie spełnia ich potrzeb jako dzieci. Cały ciężar swojego zaangażowania przeniósł on na majątek. Harpagon nie dorósł więc do tego, by podjąć się wejścia w ojcostwo, jednak mimo to ma on dzieci pod swoją opieką. Nie szanuje on ich marzeń, jest nastawiony na zaspokajanie własnych potrzeb. Zdawać by się mogło, że nie powinien on zostać ojcem, jednak założył on rodzinę i ponosi ona skutki jego działań. Jest on przykładem ojcostwa nieudolnego, egoistycznego i pozbawionego zaangażowania w życie i potrzeby dzieci. Jego przykład pokazuje, że nie każdy człowiek jest w stanie oraz powinien realizować się w ojcostwie.
Kolejnym portretem ojcostwa jest hrabia Henryk z “Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. Opisuje on ojca znudzonego rodziną, niezaangażowanego, szukającego ucieczki z codziennego życia z żoną i synem. Nie jest on gotowy na podjęcie się obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem. Żona również go nudzi i rozczarowuje, w wyniku czego porzuca on rodzinę i odchodzi z kochanką. Wszystko to silnie odbija się na jego żonie, a co za tym idzie - także na dziecko. Orcio staje się dzieckiem dotkniętym poezją, co spełnia marzenie jego porzuconej matki, która chce by został on artystą. Hrabia Henryk porzuca swojego syna w dniu jego chrztu, staje się tym samym ojcem nieobecnym w życiu dziecka. Jest egocentryczny, nie zważa na potrzeby dziecka, które sam powołał do życia. Zmienia to drastycznie życie Orcia, który na zawsze zostaje dotknięty tym, że jego ojciec nie podołał swojej roli i opuścił rodzinę, którą z własnej woli założył. Hrabia Henryk jest więc realizacją motywu ojcostwa niezaangażowanego, nieobecnego, pełnego dystansu i obojętności. Ofiarą jego nieodpowiedzialności jest mały Orcio, który nie jest winien tego, że pojawił się na świecie jako dziecko hrabiego Henryka. Jest to przykład relacji, w której dziecko i jego życie zmieniają się pod wpływem błędów popełnionych przez ojca.
W powieści Bolesława Prusa motyw ojcostwa jest zrealizowany przy pomocy postaci Tomasza Łęckiego. Jest on ojcem Izabeli Łęckiej, arystokratą, który nie radzi sobie ze zmieniającymi się czasami. Jest on ojcem nieporadnym, wychowuje swoją córkę zgodnie z obyczajami, które powoli odchodzą już w niepamięć. Zaciąga on także kolejne długi, by utrzymać wokół swojej córki fałszywe wrażenie życia na wysokim, arystokratycznym poziomie. W ten sposób pozbawia ją posagu i majątku rodowego, okłamując siebie i ją, a równocześnie zaprzepaszcza jej przyszłość. Izabela żyje więc w sztucznych, wykreowanych przez jej ojca warunkach, co pewnego dnia skończy się dla niej katastrofą. Łęcki jest więc ojcem może i kochającym, ale nieudolnym. Nieświadomie też wychował córkę na osobę zimną, interesowną, niezdolną do odczuwania głębszych uczuć wobec innych osób. Ze względu na swoje wychowanie Izabela między innymi traktuje małżeństwo jak finansowy kontrakt. Tomasz Łęcki ponosi więc klęskę jako ojciec, nie zniechęca go to jednak do ciągłych prób odwrócenia losów swojej rodziny i powrotu do dawnych, dostatnich czasów, do jakich przyzwyczaił swoją córkę.
W powieści “Noce i dnie” ojcostwo zostało sportretowane za pomocą postaci jednego z głównych bohaterów, Bogusława Niechcica. Jest on ukazany jako kochający mąż i ojciec. Dba on o swoją rodzinę, jest ona bowiem dla niego jednym z fundamentów jego życia. Bogumił jako ojciec stara się być wyrozumiały i dawać swoim dzieciom swobodę w podejmowaniu własnych decyzji. Chce, by samodzielnie kształtowały one swoje losy, martwi się jednak o najmłodszego syna, Tomasza, który lekceważy obowiązki i stara się prowadzić życie hulaki. Bogumił to przykład ojcostwa zaangażowanego, pełnego troski o dzieci i chcącego dla nich jak najlepiej. Bycie ojcem to jeden z ważnych elementów tożsamości, tak samo jak bycie ziemianinem i patriotą. Dąbrowska stworzyła postać ojca, który dba o swoje dzieci, spełnia się w życiu rodzinnym i stara się dostrzegać potrzeby wszystkich swoich dzieci. Martwi się o nie, nie chce jednak nadmiernie ingerować w ich decyzje. Bogumił rozbudza także w swoich dzieciach miłość do natury, stara się im wpoić swoje przekonania i wartości, wierząc, że w ten sposób pozostaną dobrymi ludźmi. Jego ojcostwo jest dojrzałe, Bogumił stanął na wysokości zadania, wychowując córki i syna.
Motyw ojcostwa pojawia się w literaturze od początku jej istnienia, jest obecny w najstarszych, znanych ludzkości tekstach: