„Rozmowy z katem” autorstwa Kazimierza Moczarskiego to niezwykła powieść, która równocześnie stanowi ważne świadectwo historyczne. Autor, żołnierz AK, został przez władze sowieckie osadzony w jednej celi z nazistowskim zbrodniarzem, Jürgenem Stroopem, który był odpowiedzialny za akcję likwidacji getta warszawskiego. Moczarski w trakcie odbywania kary rozmawiał ze Stroopem, a następnie zdobyte w ten sposób informacje spisał w formie książki.
Spis treści
„Rozmowy z katem” są klasyfikowane jako literatura faktu, niekiedy nawet reportaż. Zawierają też elementy autobiograficzne ze względu na to, że Moczarski jest równocześnie twórcą, narratorem i bohaterem dzieła. Jego treść z kolei skupia się na biografii i wspomnieniach Stroopa, co wpływa na kompozycję utworu. Moczarski chronologicznie spisał bowiem doświadczenia życiowe, o jakich opowiedział mu jego współtowarzysz z celi. Zaczyna od wprowadzenia jego sylwetki do swojej relacji. Wspomnienia Stroopa sięgają zatem aż do czasów jego dzieciństwa i młodości, następnie obejmują walkę na froncie I wojny światowej oraz wstąpienie do NSDAP. Później Stroop opisywał to, jak piął się w tych strukturach, aż wreszcie dochodzi w swojej opowieści do II wojny światowej, likwidacji getta, a następnie do upadku III Rzeszy. Wtedy też jego relacje wracają do czasu teraźniejszego, czyli do pobytu w celi z Moczarskim i oczekiwania na wyrok sądu. Całość jest zatem zamknięta wyraźną klamrą kompozycyjną.
W dziele istotny jest również język, jakim posługują się bohaterowie. Można go podzielić na dwie warstwy. Jedna z nich to język wewnętrzny samego Moczarskiego: jego wspomnień i przemyśleń, a także opisy wewnętrznych przeżyć oraz targających autorem emocji. Jest to język literacki. Inaczej sprawa wygląda w przypadku zapisu wspomnień Stroopa. Tu Moczarski ze wszystkich sił stara się oddać autentycznie to, jak przebiegały jego rozmowy ze Stroopem. Z tego powodu wypowiedzi nazisty mają charakter języka mówionego, potocznego – są zapisem rozmów wygładzonym na potrzeby literatury, ale wciąż pozostającym wiernym oryginałowi. Oznacza to między innymi, że w tekście pojawia się zapis tego, jak Stroop posługiwał się językiem polskim, charakterystycznie wymawiając różne słowa, na przykład „dżenkuje”.
Styl Moczarskiego łączy zatem pewną literackość jego przeżyć wewnętrznych z językiem, jakim posługiwał się Stroop. Pomaga to również połączyć ze sobą dwa światy – żołnierza AK i nazisty – którzy znaleźli się po wojnie w jednej celi więziennej. W ten sposób Moczarski starał się oddać także to, jakim człowiekiem był Stroop, jak mówił i się zachowywał, by jak najwierniej ukazać jego postać w tym ważnym dziele historycznym, jakim są zapiski z celi.
Aktualizacja: 2025-12-15 19:01:57.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.