„Bez dogmatu” to powieść obyczajowa i psychologiczna, której autorem jest Henryk Sienkiewicz. Autor odszedł od tematyki historycznej i zamiast tego skupił się na współczesnych mu problemach społecznych oraz na kwestiach trapiących ludzi pod koniec XIX wieku, kiedy to nastąpił kryzys wartości pozytywizmu. W związku z tym noblista zawarł w powieści złożoną problematykę związaną z tym właśnie zagadnieniem.
Spis treści
Już sam tytuł powieści „Bez dogmatu” sugeruje, że Sienkiewicz poruszył problematykę światopoglądu, moralności, wiary, a także autorytetów. Jego bohaterowie prezentują postawę charakterystyczną dla końca epoki, kiedy to pozytywistyczne wartości przeżywały kryzys, a ludzie odwracali się od ustalonych norm i zasad, na których wcześniej mogli budować swoją tożsamość i kierować się nimi. Wszystko to prowadzi do sprzeczności w wyznawanej przez społeczeństwo filozofii życiowej. Płoszowski to bohater, którego życie przepełnia lenistwo i wygoda, przy równoczesnym braku zrozumienia, do czego to życie prowadzi i jakie jest miejsce Leona w tym świecie. Odrzucenie dogmatów i autorytetów również kojarzy się ze swoistym lenistwem i brakiem chęci do wysiłku, jaki wiąże się z podążaniem za pewnymi standardami i trzymaniem się ich, jak robi to w swoim życiu religijna i wierna mężowi Anielka.
Sienkiewicz to twórca pozytywistyczny, ale „Bez dogmatu” to powieść, która porusza problematykę końca XIX wieku i związany z tym kryzys pozytywistycznych wartości. W tekście noblisty można wyczuć zmęczenie pewnymi autorytetami i zasadami. Dodatkowo koniec wieku przyniósł ze sobą obawy dotyczące tego, co wydarzy się dalej, a to z kolei znalazło swoje odbicie w literaturze, między innymi w takich powieściach jak „Bez dogmatu”. Wywołało to krytykę takich przedstawicieli pozytywizmu jak Eliza Orzeszkowa, która w swojej twórczości, w powieści „Nad Niemnem”, przedstawiła karykaturę sylwetki dekadenta, tak charakterystycznej właśnie dla końca wieku. Jednak Leon Płoszowski wydawał się zdecydowanie bardziej atrakcyjną postacią, niż mogłoby to wynikać z cech, jakimi obdarzył go autor.
Sienkiewicz w „Bez dogmatu” przedstawił zarys skomplikowanych relacji międzyludzkich, rozgrywających się właśnie w czasach upadku pewnych autorytetów i nastrojów zniechęcenia, charakterystycznych dla przełomów kulturowych. Typowym przedstawicielem tego okresu jest oczywiście Leon Płoszowski, dekadent, który odrzuca dawniej przyjęte wartości. Jest w swym zniechęceniu osadzony do tego stopnia, że mimo iż kocha Anielkę, rezygnuje z małżeństwa z nią, gdyż nie chce działać pod dyktando ciotki. Dekadencja Leona skutkuje zatem odrzuceniem stabilnej relacji, a zamiast tego wdaje się on w romans z Laurą. Uświadamia sobie następnie swoje błędy i próbuje odzyskać Anielkę. W tym celu znów sięga po niekonwencjonalne środki i chce wzbudzić zazdrość dziewczyny poprzez zaloty do pięknej Klary. Anielka, wyczerpana nerwowo małżeństwem, ciążą i relacją z Leonem, umiera wreszcie z powodu choroby. Dopiero jej odejście uzmysławia Leonowi, do czego tak właściwie doprowadził i czego tak naprawdę pragnął. Atmosfera końca wieku i upadku dawnych wartości zdecydowanie wpływa zatem na relacje międzyludzkie, a nawet potrafi doprowadzić do prawdziwych tragedii.
„Bez dogmatu” to powieść znacząca, powstała bowiem w początkowej fazie kształtowania się gatunku, jakim jest dziś powieść psychologiczna. Sienkiewicz wniknął w świadomość głównego bohatera, wykorzystując do tego formę dzienników pisanych przez Leona. W ten sposób zyskał okazję do analizowania jego stanów emocjonalnych i psychologicznych. Oznaczało to jednak również swoiste ograniczenie kompetencji narratora i rozwoju fabuły, co Sienkiewicz rozwiązał zastosowaniem listów pisanych przez innych bohaterów. Dzięki takim zabiegom czytelnik zyskał możliwość wniknięcia w psychikę Leona i zrozumienia, co tak naprawdę kieruje tym bohaterem.
Aktualizacja: 2025-10-14 16:28:39.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.