„Na nieludzkiej ziemi” to wspomnienia pisarza Józefa Czapskiego z jego okresu osadzenia w obozie dla polskich oficerów w Starobielsku, a także z amnestii na terenach ZSRR, formowania się tam polskiego wojska, a także poszukiwań oficerów, którzy po uwolnieniu nie stawili się w tworzącej się właśnie armii generała Andersa. Ważną częścią dzieła Czapskiego jest zbrodnia katyńska, która wyjaśniała zniknięcie tak wielu polskich oficerów. W swoim tekście pisarz wykorzystał wiele znanych motywów literackich.
Spis treści
Akcja wspomnień Czapskiego rozgrywa się w trakcie II wojny światowej, a on sam służył wówczas w wojsku. W dziele obecny jest zatem motyw wojska, ale nie zwycięskiej armii, tylko tej podbitej, z żołnierzami osadzonymi przez wroga w obozach. Wojsko polskie formuje się ponownie na terenie ZSRR, co jest możliwe tylko dzięki pozwoleniu tamtejszych władz ze względu na to, że Niemcy zdecydowali się w 1942 roku zaatakować Rosję. Czapski opisuje to, jak polscy oficerowie starali się zachować godność, jak po wyjściu z niewoli od razu zaczęli służyć polskiej armii, którą formował generał Anders. Istniała ona w sposób zależny i jej przetrwanie również zależało od władz sowieckich. Trudno znaleźć tu zatem obraz zwycięskiego polska wojskiego, raczej armię próbującą odzyskać swoją świetność.
Czapski po wyjściu z niewoli zajął się poszukiwaniem oficerów, którzy nie stawili się na służbę. Z tym wiąże się motyw podróży, ponieważ przemierzał on tereny ZSRR w celu przeprowadzenia śledztwa i odkrycia, co wydarzyło się z zaginionymi mężczyznami. Czapski przemierza cały kraj pociągami, opisuje różne miasta i ich mieszkańców. Jego podróże tworzą zatem realistyczny i okrutny obraz tego, jak wyglądało ZSRR w latach czterdziestych dwudziestego wieku. Podróże dają Czapskiemu możliwość wglądu w codzienne życie obywateli tego kraju i terror wprowadzony przez władze. Nie wyjaśniają jednak, co stało się z polskimi oficerami.
Autor wspomnień przez dłuższy czas był osadzony w obozie dla polskich oficerów w Starobielsku. W związku z tym pojawia się motyw niewoli, a Czapski szczegółowo opisuje warunki, w jakich Sowieci przetrzymywali polskich jeńców. Były one okrutne i uwłaczały ludzkiej godności, wiele osób też nie przetrwało związanych z tym trudów. Czapski pokazuje jednak, że nawet w takim nieludzkim miejscu oficerowie starali się zachować swoją godność i poczucie człowieczeństwa. Nie pozwolili sobie odebrać szacunku do samych siebie.
Wspomnienia Czapskiego zawierają motyw wojny, ponieważ są one osadzone w latach rozgrywania się właśnie II wojny światowej. Pisarz przybliża zatem wiele wydarzeń historycznych, sposób działania wojsk i inne kwestie, jakie towarzyszyły temu konfliktowi zbrojnemu. Jest on zatem wiarygodnym źródłem informacji o historii, gdyż był świadkiem takich sytuacji i brał w nich udział jako żołnierz.
Czapski próbuje dowiedzieć się, co stało się z oficerami, którzy nie stawili się w armii generała Andersa. Oznacza to zatem motyw poszukiwania ich, które obejmowało podróże po całym kraju, prowadzenie śledztwa i gromadzenie informacji i dokumentów, jednak nie zakończyło się sukcesem.
W związku z opisem ludobójstwa w Katyniu Czapski wykorzystuje też motyw zbrodni. Nie tylko przybliża jej odkrycie, ale też przedstawia artykuł, w którym rozważa, kto mógł się jej dopuścić, Niemcy czy Sowieci. Czapski skłania się ku tej drugiej możliwości, ale potwierdzenie jego przypuszczeń ma miejsce dopiero w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, kiedy Rosja oficjalnie przyznała się do popełnionej zbrodni.
Aktualizacja: 2025-09-11 15:44:23.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.