Zbiór opowiadań autorstwa Marii Konopnickiej pt. „Obrazki więzienne” to rodzaj świadectwa kontaktu autorki z więźniami, a przy tym tekst literacki, w którym odnaleźć można wiele klasycznych motywów obecnych w literaturze. Motywy te pełnią funkcję nie tylko artystyczną, ale także etyczną – służą zadaniu pytania o człowieczeństwo, sprawiedliwość, winę i karę. Konopnicka buduje opowieść o ludzkim losie zamkniętym w murach więzienia, ale mówiąc o jednostkach, odnosi się do uniwersalnych prawd i problemów.
Spis treści
W tradycji literackiej więzienie symbolizuje zarówno karę za popełnione winy, jak i przestrzeń odosobnienia, refleksji, a czasem niesprawiedliwości. U Konopnickiej więzienie jest miejscem kary, swoistym mikrokosmosem, w którym skupiają się wszystkie społeczne i egzystencjalne problemy. Więzienie nie jest jednak tylko murem i kratami – to także stan psychiczny bohaterów, ich samotność, wykluczenie i cierpienie. U wielu postaci kara fizyczna idzie w parze z karą duchową – brakiem zrozumienia, pogardą otoczenia, zapomnieniem. Przykładem takiego bohatera jest Onufry, który postanawia popełnić samobójstwo, nie mogąc pogodzić się ze swoim losem.
W tradycji literackiej od Sofoklesa po Dostojewskiego, wina może być rozumiana jako grzech, zbrodnia lub wewnętrzne rozdarcie, a kara nie zawsze bywa równoznaczna z wymiarem sprawiedliwości. W „Obrazkach więziennych” te pojęcia zostają postawione pod znakiem zapytania – czy każdy skazany naprawdę jest winny? Konopnicka nie daje jednoznacznych odpowiedzi, ukazuje, że system sprawiedliwości nie zawsze działa sprawiedliwie, a zbrodnia często wyrasta z biedy, krzywdy, samotności lub choroby. Bohaterowie – jak Onufry czy kobiety z opowiadania „Jeszcze jeden numer” – nie zawsze są winni w sensie moralnym, choć zostali ukarani przez prawo.
Innym istotnym motywem jest motyw wykluczenia. Więźniowie, zwłaszcza ci wieloletni, stają się ludźmi „spoza” społeczeństwa. Ich twarze, język, spojrzenia – wszystko zdradza, że są „inni”, odrzuceni, zapomniani. Motyw ten łączy się z motywem samotności, który przewija się przez wszystkie opowiadania. Najbardziej przejmującym jego wyrazem jest postać Cygana z opowiadania „Podług księgi” – człowieka niemego, niepotrafiącego się porozumieć, ignorowanego przez urzędników i strażników. Umiera on w zapomnieniu, będąc niemal uosobieniem człowieka wykluczonego ze wspólnoty.
Ważną rolę odgrywa również motyw losu – bezosobowego, okrutnego, często niezrozumiałego. Bohaterowie opowiadań nie zawsze dokonali wyborów, które doprowadziły ich do więzienia – często są ofiarami okoliczności, biedy, nierówności społecznych. Konopnicka nie uniewinnia ich, ale pokazuje, że ich decyzje nie były całkowicie wolne. Los, jak u tragicznych postaci antycznych, bywa silniejszy od jednostki. Ten motyw uwypukla bezradność człowieka wobec mechanizmów świata.
Konopnicka oddaje głos osadzonym kobietom, pokazując, jak bardzo przestępstwo wiąże się w ich przypadku z przemocą domową, brakiem wsparcia, często też z chorobą psychiczną. W zagadnieniu tym zawiera się motyw szaleństwa – Dzika, kobieta zaburzona, zostaje potraktowana jak przestępczyni, mimo że potrzebuje leczenia, nie kary. W ten sposób pojawia się też motyw niezrozumienia i obcości – Dzika nie pasuje do żadnego schematu i dlatego zostaje odrzucona.
W całym zbiorze obecny jest również motyw milczenia i głosu. Niektórzy bohaterowie – jak Cygan – nie mówią, inni mówią zbyt dużo, niektórzy zostają niesłuchani. Konopnicka pozwala im mówić – niekiedy przez dosłowne cytowanie ich wypowiedzi, innym razem przez opowieść narratorki, która staje się ich rzeczniczką. Dzięki temu ich głos staje się słyszalny, a czytelnik może dostrzec w nich nie tylko przestępców, lecz ludzi – z historią, emocjami, wrażliwością.
Aktualizacja: 2025-04-12 17:35:55.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.