Motyw ojczyzny w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego oraz „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi stanowi ważny element obu utworów. Chociaż ich podejście jest diametralnie różne, autorzy dochodzą do podobnych wniosków. Obaj podkreślają odpowiedzialność obywateli za dobro wspólne, jakim jest państwo. Wyrażają to w sposób zgodny z duchem myśli renesansowej.
Spis treści
W swoim utworze Kochanowski przedstawia problem skonfliktowanej natury relacji dobra ojczyzny i dobra prywatnego. Spełnianie prywatnego interesu reprezentowane jest tutaj przez Aleksandra (Parysa) – królewicza trojańskiego. Chcąc zachować przy sobie Helenę (porwaną żonę króla Sparty, Menelaosa), namawia mieszkańców Troi do wojny z Hellenami. Ściąga tym samym niebezpieczeństwo na ojczyznę, przy czym robi to jedynie dla własnej korzyści.
Aleksander może przekonać trojan do swoich racji dzięki wewnętrznej słabości państwa. Przede wszystkim zgniłe elity trojańskie podatne są na populizm oraz skorumpowanie. Prym wiedzie tu „złota młodzież” - potomkowie rodów arystokratycznych, którym zależy jedynie na rozpuście. Przekupiona przez Aleksandra zdegenerowana część możnych nie szanuje praw swojego państwa i bezmyślnie prze do wojny.
Kolejnym problemem Troi jest słabość jej monarchy. Priam to król o naturze biernej, opisany jako ktoś niezdecydowany, podatny na wpływ swego ludu. Jako głowa państwa nie potrafi panować w myśl racji stanu. Przedkłada również miłość ojca do syna ponad interes narodowy.
Słowami Ulissesa (Odyseusza) Kochanowski komentuje zaistniałą sytuację. Zdaniem Greka, a przez to także polskiego poety, państwo gdzie zdegenerowane elity myślą jedynie o swoim interesie, poświęcając tym samym interes ojczyzny, musi upaść. Przyniesie to z kolei klęskę wszystkich, ponieważ ojczyzna to dobro wspólne – łac. res publica (staropol. „rzeczpospolita”)
Piotr Skarga postrzega ojczyznę jako gwarant istnienia wspólnoty. W swoich „Kazaniach sejmowych” przyrównuje ją do statku. Kiedy ten zaczyna tonąć, jedynie głupiec przejmuje się swoim dobytkiem. Rozsądny człowiek pomaga ratować cały statek. Zagłada okrętu przyniesie nieszczęście wszystkich, niezależnie od ich bogactwa. Jedynie przetrwanie ojczyzny niesie gwarancję przetrwania jej obywateli.
Podobnie alegoria ojczyzny-matki. Ta niejako „opiekuje się” swoimi obywatelami, dzięki czemu mogą bezpiecznie żyć. Dlatego jej „synowie” powinni o nią dbać, dla własnego dobra. Tymczasem potrzeby Rzeczpospolitej są przez nich ignorowane. Dochodzi nawet do rozkradania majątku państwowego przez szlachtę. Traktują tym samym kochającą matkę, niczym wyrodną macochę. Skarga zwraca jednak uwagę, że na drodze do dobra ojczyzny swoi wiele problemów. Jezuita wymienia ich sześć: prywatę, warcholstwo, słabą władzę królewską, niesprawiedliwe prawa, deprawację społeczną i brak spójności religijnej.
Autor przepowiada, że takie podejście do Rzeczpospolitej sprowadzi na jej mieszkańców liczne nieszczęścia. Prorokuje nawet zagładę ojczyzny, jeżeli obywatele nie podejmą odpowiednich środków. Tym samym, chociaż jej negatywnie nastawiony do idei demokratycznych, postrzega ojczyznę w charakterze wspólnego interesu oraz obowiązku jej mieszkańców. Jak sam zauważa: „Kto ojczyźnie służy, sam sobie służy”.
Dramat Jana Kochanowskiego jest w rzeczywistości maską historyczną — współczesne autorowi problemy ukrywa za analogią do wydarzeń wojny trojańskiej. Poprzez swoje dzieło poeta chciał zwrócić uwagę na niszczącą Rzeczpospolitą prywatę magnatów i słabą władzę monarszą. Nawiązanie do antyku i zarazem poruszenie kwestii społecznych jest typowe dla XVI wieku. Kazania sejmowe Piotra Skargi mówią o tych samych problemach. Autor piętnuje je otwarcie z pozycji religijnej. Podkreśla boskie powołanie monarchy, rolę Kościoła Katolickiego w moralnym wychowaniu społeczeństwa, odpowiedzialność obywateli za siebie nawzajem. Z kolei jego podejście ma korzenie w kontrreformacji — ruchu kościelnym z XVI wieku, mającym na celu przeciwdziałanie protestantyzmowi. Mamy tu więc dwa podejścia do motywu ojczyzny, oba renesansowe: humanistyczne (Kochanowski) i religijne (Skarga).
Aktualizacja: 2025-03-21 14:37:46.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.