Henryk Rzewuski to polski arystokrata, który zapisał się w historii literatury jako autor gawęd szlacheckich zatytułowanych „Pamiątki Soplicy”. Ten zbiór stanowią zebrane liczne opowieści wykreowanego przez Rzewuskiego narratora, tytułowego szlachcica, Seweryna Soplicy. Opowiada on o czasach swojej młodości, a także o losach osób mu znanych, dzięki czemu zyskujemy szeroką panoramę życia szlachty polskiej w XVIII wieku. W ten sposób autor zrealizował ramy gatunku, jakim jest właśnie gawęda. Charakteryzuje się ona swobodnym stylem, subiektywną perspektywą narratora oraz dużą rolą elementów obyczajowych i anegdotycznych. Tematyka dzieła skupia się głównie wokół życia polskiej szlachty, ukazując jej codzienność, przywiązanie do tradycji, a także specyficzny kodeks honorowy jej przedstawicieli.
Rzewuski jako arystokrata skupia się na warstwie społecznej, do jakiej sam należy. Wynika to także z wymogu obranego gatunku. W związku z tym, bohaterami jego tekstów są oczywiście szlachcice, a co za tym idzie, powstał także portret ich obyczajowości, tradycji oraz charakteru tego stanu. Autor ukazuje zarówno wzniosłe wartości, takie jak patriotyzm, religijność czy duma narodowa, jak i słabości szlachty, do których należały pieniactwo, skłonność do kłótni, nadmierne umiłowanie zabaw oraz nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu. Dzięki Rzewuskiemu w literaturze zapisał się obraz szlachty z końca XVIII wieku, który stał się jednym z najważniejszych literackich przedstawień tej grupy społecznej, wpływając na późniejsze dzieła, m.in. „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.
Jak zatem prezentuje się szlachta w dziełach Rzewuskiego? Przede wszystkim warto pamiętać, że jest to fikcjonalizowany obraz dawnej Polski, a sam autor należał do tej grupy społecznej, przez co trudno znaleźć w jego dziele znaczną samokrytykę. „Pamiątki Soplicy” miały przypominać pozytywne momenty, przez co szczególnie spodobały się i zyskały popularność w kręgach emigracyjnych. Tęsknota za minioną epoką, w której szlachta miała większy wpływ na losy kraju, sprawiła, że odbiorcy z entuzjazmem przyjęli literacką rekonstrukcję dawnych obyczajów i tradycji.
Szlachta w opowieściach Rzewuskiego jest dość spójną grupą społeczną, którą cechują podobne wartości i postawy. To ludzie religijni i oddani swojej ojczyźnie, gotowi walczyć o jej niepodległość. Biorą zatem udział w konfederacji barskiej, by uniknąć wpływu Imperium Rosyjskiego na swoją ojczyznę. Są to też ludzie głęboko religijni – na przykład czas Wielkiego Postu to dla nich moment bezwzględnej rezygnacji z hucznych zabaw i oddania się praktykom duchowym. Zbiór tekstów rozpoczyna się kazaniem księdza Marka do konfederatów, a zawarte w nim przesłanie staje się dla nich ważnym odniesieniem w życiu. Bohaterowie zgadzają się z duchownym bez żadnych protestów, co podkreśla ich wierność tradycyjnym wartościom. W ten sposób Soplica kreuje wizerunek dobrych patriotów.
Wyłaniający się z gawędy obraz szlachty nie jest krystaliczny. Ksiądz Marek poucza konfederatów, że nie walczą dla ojczyzny, tylko dla własnej korzyści, że są butni i skupiają się na zabawach i hulankach. Jeden z konfederatów opuszcza wbrew zakazowi obóz, by udać się w odwiedziny do majętnej wdowy, za co niemal płaci życiem. Wielokrotnie pojawia się obraz pijaństwa i wszczynanych w czasie takich zabaw awantur, co ukazuje szlachtę jako ludzi porywczych, skłonnych do rozpusty, nieumiarkowanych w jedzeniu czy piciu, gwałtownych, impulsywnych i często skupiających się na własnych celach, zamiast na wyższych ideałach. Dzięki temu Rzewuski adekwatnie oddaje charakter tego stanu. Słowami księdza Marka rzuca oskarżenie, iż stracili swoją ojczyznę na własne życzenie i przez swoje krótkowzroczne zachowanie. W ten sposób autor daje czytelnikowi do zrozumienia, jakim człowiekiem mógł być przeciętny szlachcic.
Aktualizacja: 2025-02-06 14:56:02.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.