„Faraon” to dzieło łączące fikcję literacką z rzetelnie odwzorowanymi realiami starożytnego Egiptu. Bolesław Prus, jeden z najwybitniejszych polskich pozytywistów, stworzył powieść, która jest zarówno opowieścią o losach młodego władcy, jak i uniwersalnym komentarzem na temat natury władzy, polityki oraz kondycji społecznej. Główny bohater, Ramzes XIII, staje przed trudnym zadaniem ocalenia państwa, które odziedziczył w stanie głębokiego kryzysu. Mimo młodego wieku i braku doświadczenia, Ramzes pragnie przeprowadzić reformy, które mogłyby zmienić losy Egiptu. Jednak napotyka potężnego przeciwnika w postaci kasty kapłańskiej, a zwłaszcza arcykapłana Herhora, który skutecznie hamuje jego działania. Konflikt między faraonem a kapłanami staje się osią fabularną powieści, a jednocześnie symbolem odwiecznego starcia młodości i reform z zastanymi układami.
Prus przedstawia Egipt nie tylko jako miejsce akcji, ale także jako żywego bohatera powieści. Państwo egipskie jawi się jako organizm, którego funkcjonowanie zależy od wielu czynników: pracy ludu, decyzji władców, wpływów kapłanów i polityki zagranicznej. Jest to zgodne z założeniami epoki pozytywizmu, czyli okresu twórczego Prusa, a szczególnie postulatu organicyzmu. Autor nadaje Egiptowi niemalże antropomorficzne cechy – państwo cierpi, podupada i wymaga leczenia, które widzi młody faraon. Ramzes XIII dostrzega problemy Egiptu już jako młody książę, obserwując zaniedbania swojego ojca. Moment objęcia tronu to dla niego przełom, ale też początek walki z systemem, który wydaje się nierozerwalnie związany z losem kraju. Przejmując władzę, Ramzes dziedziczy nie tylko pozycję, lecz także ogromne trudności w zarządzaniu, co wynika z wielowiekowego marazmu i skostniałych struktur społeczno-politycznych.
Ramzes XIII od początku powieści budzi podziw swoją przenikliwością i odwagą zmiany rzeczywistości. Już jako młody książę zdaje sobie sprawę z problemów gnębiących Egipt. Jest świadkiem decyzji swojego ojca, który – zbyt skupiony na religii – zaniedbuje sprawy państwowe, co prowadzi do kryzysu. Ramzes wyrasta na obserwatora dostrzegającego nie tylko mechanizmy władzy, ale także jej słabości. Widzimy w nim lidera rozumiejącego, że państwo to nie tylko władca i elity, lecz przede wszystkim lud. Ramzes traktuje Egipt jako coś więcej niż dziedzictwo – jako cel swojego życia. Jego determinacja w dążeniu do reform i poprawy losu najuboższych czyni go bohaterem tragicznym, który próbuje przeciwstawić się potężnym siłom społecznym i politycznym.
Jednym z najważniejszych momentów w życiu Ramzesa XIII jest jego zetknięcie się z tragedią zwykłych ludzi. Scena, w której niewolnik popełnia samobójstwo z powodu zniszczenia kanału, nad jakim pracował przez dekadę, głęboko porusza młodego władcę. Ramzes zaczyna rozumieć, że siłą jego państwa nie są kapłani ani elity, lecz właśnie lud – zmęczony, głodny, wyzyskiwany i pozbawiony praw. To od poprawy ich sytuacji zależy przyszłość Egiptu. Faraon dostrzega, że nierówności społeczne, brak perspektyw i niesprawiedliwość są głównymi przyczynami upadku państwa. Zdaje sobie sprawę, że słaby lud to słaby faraon – tylko silne, zdrowe społeczeństwo może zapewnić stabilność i rozwój państwa.
Próbując znaleźć przyczyny upadku Egiptu, Ramzes XIII odkrywa złożone mechanizmy kryzysu. Skarbiec państwa świeci pustkami, a władca nie ma środków na wypłatę żołdu żołnierzom ani realizację swoich reform. Głównymi przyczynami są decyzje poprzednich faraonów, którzy prowadzili kosztowne wojny i zaniedbywali wewnętrzny rozwój kraju. W dodatku do Egiptu napływają cudzoziemcy, co prowadzi do osłabienia jego jedności etnicznej i kulturowej. Prus wskazuje również na rozrost kasty urzędniczej, której członkowie defraudują środki z podatków, zamiast przeznaczać je na potrzeby państwa. Brakuje też ludzi zdolnych do pracy nad rozwojem rolnictwa i nawadnianiem ziem – podstawowych elementów gospodarki Egiptu.
Jednym z największych problemów Egiptu jest rozbudowany aparat biurokratyczny. Prus ukazuje go jako system, który istnieje dla samego siebie, a nie dla dobra obywateli. Urzędnicy, zamiast rozwiązywać problemy, mnożą je, wprowadzając kolejne przepisy i opóźniając procesy decyzyjne. Machina biurokratyczna jest nie tylko nieskuteczna, ale także skorumpowana – urzędnicy bogacą się kosztem państwa, a wiele spraw pozostaje nierozwiązanych. Dla Ramzesa staje się jasne, że jedynym sposobem na uzdrowienie tego systemu jest jego całkowita przebudowa. Młody faraon widzi jednak, że biurokracja jest tak głęboko zakorzeniona w funkcjonowaniu państwa, że jej reforma wydaje się niemal niemożliwa.
Ojciec Ramzesa, mimo swoich słabości jako władca, zdaje sobie sprawę z trudności, jakie czekają jego syna. Przygotowuje go na to, że Egipt znajduje się w stanie upadku, a początki jego panowania będą pełne wyzwań, takich jak nędza ludu i brak pieniędzy. Ramzes korzysta z tych nauk, rozumiejąc, że aby odbudować państwo, należy zacząć od jego fundamentów – poprawy losu najuboższych. Jednak wprowadzenie reform spotyka się z oporem elit, które czerpią korzyści z obecnego systemu. Kapłani, najbardziej wpływowa grupa w państwie, próbują uczynić z Ramzesa swoją marionetkę, podobnie jak wcześniej z jego ojcem.
Ramzes XIII wyrasta na młodziana energicznego i zdeterminowanego w walce o lepsze państwo. Jego plany reform są odważne i skupione na poprawie sytuacji ludu, jednak młody faraon szybko traci poparcie tych, których chciał chronić. Jego przeciwnicy – kapłani – wykorzystują swoją wiedzę, wpływy i manipulacje, aby zniszczyć Ramzesa i utrzymać władzę. Tragizm postaci Ramzesa polega na tym, że mimo dobrych intencji i jasnej wizji zmian, przegrywa on w starciu z konserwatywnymi strukturami władzy. Egipt, pogrążony w kryzysie, podnosi się dopiero za rządów Herhora, który wykorzystuje reformy proponowane przez młodego faraona.
Aktualizacja: 2025-01-07 14:42:15.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.