Cham – problematyka

„Cham” to po­wieść au­tor­stwa Elizy Orzeszkowej, opu­bli­ko­wa­na w 1888 roku, któ­ra po­ru­sza pro­ble­ma­ty­kę spo­łecz­ną i oby­cza­jo­wą ów­cze­snej Pol­ski. Głów­nym bo­ha­te­rem jest Pa­weł Ko­byc­ki, pro­sty ry­bak ży­ją­cy w pro­sto­cie i bli­sko­ści na­tu­ry, jed­nak jego ży­cie zmie­nia się, gdy bie­rze za żonę mia­sto­wą, Fran­kę Chom­ców­nę. Po­wieść po­ru­sza wie­lo­wy­mia­ro­wą pro­ble­ma­ty­kę o uni­wer­sal­nym prze­ka­zie.

Spis treści

• Prostota i zepsucie
• Miłość i jej granice
• Konflikty społeczne i różnice klasowe
• Motyw moralności i religijności
• Rola natury w kształtowaniu człowieka
• Przemiana bohaterów

Prostota i zepsucie

Jed­nym z głów­nych pro­ble­mów w po­wie­ści jest kontrast między prostotą życia Pawła, który symbolizuje moralną czystość, a skomplikowaną, pełną sprzeczności osobowością Franki, wychowanej w środowisku miejskim. Pa­weł jest uoso­bie­niem spo­ko­ju, bli­sko­ści z na­tu­rą i we­wnętrz­nej har­mo­nii. Fran­ka zaś to po­stać dy­na­micz­na, peł­na emo­cji, ale też we­wnętrz­nych kon­flik­tów, wy­ni­ka­ją­cych z trud­nych do­świad­czeń ży­cio­wych. Orzesz­ko­wa po­ka­zu­je, jak róż­ne sty­le ży­cia wpły­wa­ją na spo­sób my­śle­nia i war­to­ści bo­ha­te­rów. Fran­ka, mimo początkowego zauroczenia wiejską prostotą, z cza­sem za­czy­na od­czu­wać tęsknotę za dawnym stylem życia, co pro­wa­dzi do na­pięć i nie­zro­zu­mie­nia w mał­żeń­stwie.

Miłość i jej granice

Po­wieść ana­li­zu­je tak­że róż­ne aspek­ty mi­ło­ści – od po­świę­ce­nia i za­ufa­nia po roz­cza­ro­wa­nie i zdra­dę. Pa­weł ko­cha Fran­kę szcze­rą, głę­bo­ką mi­ło­ścią, któ­ra sta­je się dla nie­go za­rów­no siłą, jak i źró­dłem cier­pie­nia. Jest go­tów na prze­ba­cze­nie i za­ak­cep­to­wa­nie jej prze­szło­ści, ale jego do­broć bywa wy­ko­rzy­sty­wa­na. Fran­ka, po­cząt­ko­wo szu­ka­ją­ca w Paw­le opar­cia, nie jest w sta­nie do­sto­so­wać się do jego za­sad mo­ral­nych i sty­lu ży­cia, co pro­wa­dzi do na­pięć i kry­zy­sów w ich związ­ku.
Orzesz­ko­wa sta­wia py­ta­nia o gra­ni­ce po­świę­ce­nia w imię mi­ło­ści oraz o to, czy moż­na zmie­nić dru­gie­go czło­wie­ka, je­śli sam nie chce tej zmia­ny.

Konflikty społeczne i różnice klasowe

Istot­nym wąt­kiem jest pro­blem spo­łecz­nych nie­rów­no­ści oraz kon­flikt kla­so­wy. Fran­ka, wy­cho­wa­na w mie­ście, re­pre­zen­tu­je men­tal­ność kla­sy aspi­ru­ją­cej, któ­ra pra­gnie wy­rwać się z bie­dy i osią­gnąć coś wię­cej. Żyjąc na wsi, czuje się wyobcowana, patrząc z góry na miejscowych chłopów. Jej brak ak­cep­ta­cji dla wiej­skie­go sty­lu ży­cia uwy­pu­kla róż­ni­ce kul­tu­ro­we i men­tal­ne mię­dzy nią a śro­do­wi­skiem Paw­ła. Z dru­giej stro­ny wieś, z jej su­ro­wy­mi za­sa­da­mi i wspól­no­to­wym cha­rak­te­rem, nie toleruje zachowań odbiegających od normy, co spra­wia, że Fran­ka sta­je się obiektem krytyki i plotek.

Motyw moralności i religijności

Po­wieść jest prze­siąk­nię­ta re­flek­sja­mi na te­mat mo­ral­no­ści, grze­chu i od­ku­pie­nia. Pa­weł, kie­ru­jąc się chrześcijańskimi wartościami, nie­ustan­nie dąży do prze­ba­cze­nia i chce po­móc Fran­ke od­na­leźć duchowy spokój. Jego po­sta­wa jest skon­tra­sto­wa­na z za­cho­wa­niem miesz­kań­ców wsi, któ­rzy czę­sto oce­nia­ją in­nych su­ro­wo i z hi­po­kry­zją. Fran­ka z ko­lei, choć z po­cząt­ku igno­ru­je kwe­stie mo­ral­ne, stop­nio­wo za­czy­na zmie­niać swo­je po­dej­ście pod wpły­wem cier­pień, któ­re ją do­ty­ka­ją. Orzesz­ko­wa po­ka­zu­je, że prawdziwa moralność wymaga nie tylko przestrzegania zasad, ale także empatii i zrozumienia dla ludzkich błędów.

Rola natury w kształtowaniu człowieka

Śro­do­wi­sko, za­rów­no fi­zycz­ne, jak i spo­łecz­ne, od­gry­wa istot­ną rolę w po­wie­ści. Pa­weł jest sil­nie zwią­za­ny z na­tu­rą, któ­ra daje mu spo­kój i siłę do zno­sze­nia trud­no­ści ży­cio­wych. Rzeka Niemen sta­je się sym­bo­lem jego we­wnętrz­ne­go świa­ta – czy­ste­go, ale peł­ne­go głę­bi i ta­jem­nic. Z ko­lei Fran­ka, ode­rwa­na od miej­skie­go ży­cia, nie potrafi w pełni zaakceptować wiejskiego otoczenia, co po­głę­bia jej po­czu­cie wy­ob­co­wa­nia. Orzesz­ko­wa sta­wia py­ta­nie, czy czło­wiek może cał­ko­wi­cie zmie­nić swo­je śro­do­wi­sko i czy taka zmia­na jest ko­niecz­na dla od­na­le­zie­nia szczę­ścia.

Przemiana bohaterów

Jed­nym z naj­waż­niej­szych te­ma­tów jest prze­mia­na bo­ha­te­rów. Pa­weł, mimo cier­pie­nia, nie porzuca swoich wartości i w końcu odnajduje wewnętrzny spokój w codziennym życiu i pracy. Fran­ka, choć po­cząt­ko­wo za­gu­bio­na i roz­dar­ta mię­dzy prze­szło­ścią a te­raź­niej­szo­ścią, dąży ku upad­ko­wi. Pro­ces ten jest dy­na­micz­ny, Orzesz­ko­wa po­ka­zu­je jak nie­od­po­wied­nie wzor­ce ro­dzin­ne i wpo­jo­ne po­sta­wy ży­cio­we spra­wia­ją, że ko­bie­ta nie po­tra­fi za­ak­cep­to­wać ży­cia ta­kim, ja­kim jest. Z tej nie­zgo­dy wy­ni­ka jej de­cy­zja o po­peł­nie­niu sa­mo­bój­stwa. Tak więc o ile Pa­weł prze­cho­dzi cało pró­bę swej cier­pli­wo­ści i mi­ło­sier­dzia, o tyle Fran­ka ule­ga au­to­de­struk­cji. 

---

Prze­czy­taj tak­że: Cham – bohaterowie

Ak­tu­ali­za­cja: 2025-01-05 17:44:59.

Sta­ra­my się by na­sze opra­co­wa­nia były wol­ne od błę­dów, te jed­nak się zda­rza­ją. Je­śli wi­dzisz błąd w tek­ście, zgłoś go nam wraz z lin­kiem lub wy­ślij ma­ila: kon­takt@po­ezja.org. Bar­dzo dzię­ku­je­my.