Wizja idealnego społeczeństwa i państwa z „Utopii” Tomasza Morusa skonstruowana jest na kilku założeniach. Przewiduje budowę systemu, ograniczającą tyranię władzy. Brak własności prywatnej i obowiązek pracy wszystkich mieszkańców. Zaspokojenie potrzeb materialnych jako cel istnienia państwa. Wolność religijną i epikurejskie pojmowanie przyjemności. Przede wszystkim Morus opiera całą Utopię na racjonalnym podejściu do życia społecznego.
Spis treści
Morus uważał tyranię za jedną z głównych przyczyn wielu ludzkich nieszczęść i destabilizacji społeczeństwa. W jego oczach władca, który nadużywał swojej pozycji, aby wyzyskiwać poddanych, ograniczać ich wolność i dążyć do osobistej korzyści kosztem ogółu, był źródłem zagrożenia dla porządku publicznego. Według Morusa tyrania prowadziła nie tylko do krzywd jednostkowych, ale także do naruszenia harmonii społecznej, która powinna opierać się na sprawiedliwości, współpracy i wzajemnym poszanowaniu. Dlatego jego refleksje nad naturą władzy i sposobem jej sprawowania znalazły odzwierciedlenie w projekcie systemu politycznego przedstawionego w dziele “Utopia”.
System rządów w Utopii został zaprojektowany tak, aby jak najskuteczniej przeciwdziałać powstawaniu tyranii. Struktura państwa łączyła w sobie elementy republiki, monarchii konstytucyjnej oraz demokracji pośredniej, co miało zapewnić równowagę między różnymi formami władzy i zabezpieczyć społeczeństwo przed nadużyciami. Morus podkreślał, że stabilność państwa nie może opierać się wyłącznie na autorytecie jednego człowieka, ale na wspólnym działaniu instytucji i społeczeństwa. Dzięki temu Utopia była modelem państwa, które nie tylko chroniło obywateli przed tyranią, ale także promowało ich aktywny udział w życiu publicznym.
Elementem ustroju Utopii była struktura oparta na wyborach i reprezentacji. Każde trzydzieści rodzin, liczących po czterdzieści osób każda, wybierało spośród siebie przedstawiciela nazywanego Filarchem. Filarchowie stanowili lokalnych liderów, którzy reprezentowali interesy swojej społeczności. Nad dziesięcioma Filararchami czuwał Protofilarch, pełniący funkcję koordynacyjną i nadzorczą. Tak zorganizowany system tworzył rodzaj senatu, który pełnił kluczową rolę w zarządzaniu państwem. Aby uniknąć monopolu na władzę, zarówno Filarchowie, jak i Protofilarchowie byli wybierani na roczną kadencję, co ograniczało możliwość długotrwałego nadużywania pozycji. Dodatkowo funkcje te mogli sprawować jedynie ludzie wykształceni, co miało zapewnić kompetencję i mądrość w zarządzaniu sprawami publicznymi.
Władza książęca w Utopii nie była dziedziczna, co stanowiło kluczowe zabezpieczenie przed powstawaniem dynastii i długotrwałego autorytaryzmu. Książę był wybierany na dożywotnią kadencję podczas tajnego głosowania przeprowadzanego przez Filarchów. Kandydatów na tę funkcję wskazywali mieszkańcy, co dawało społeczeństwu bezpośredni wpływ na skład najwyższych władz. Aby dodatkowo ograniczyć ryzyko autorytaryzmu, książę pozostawał pod stałą kontrolą senatu, złożonego z Protofilarchów. Senat zbierał się co trzy dni, pełniąc funkcję doradczą i kontrolną wobec księcia. Jeżeli władca przejawiałby tendencje tyranizujące, istniała procedura umożliwiająca jego usunięcie ze stanowiska, co stanowiło ważny mechanizm zabezpieczający państwo przed despotyzmem.
Proces legislacyjny w Utopii został zaprojektowany z myślą o uniknięciu pochopnych decyzji oraz zapewnieniu równowagi władzy. Na każdym posiedzeniu senatu rotacyjnie obecnych było dwóch Filarchów, którzy reprezentowali społeczność. Każda ustawa musiała być procedowana przez trzy dni, zanim trafiała pod głosowanie Filarchów, co dawało czas na przemyślenie i uniknięcie działań pod wpływem emocji. W sprawach o szczególnym znaczeniu mieszkańcy Utopii mogli zwołać zgromadzenie ogólne, co dawało im bezpośredni wpływ na kluczowe decyzje dotyczące państwa. Takie rozwiązanie równoważyło wpływ władz reprezentatywnych i obywateli, zwiększając poczucie wspólnotowej odpowiedzialności za losy wyspy.
Aby zabezpieczyć Utopię przed potencjalnymi spiskami i próbami przejęcia władzy, zabronione były wszelkie zgromadzenia publiczne poza senatem. Morus przewidział ryzyko, jakie niesie ze sobą możliwość nieformalnych spotkań władzy wykonawczej i ustawodawczej, które mogłyby prowadzić do powstawania ukrytych sojuszy, osłabiających republikański charakter ustroju. Dzięki temu Utopia była państwem, które nie tylko ograniczało władzę jednostki, ale również chroniło swoje instytucje przed zakulisowymi działaniami mogącymi zagrozić stabilności i sprawiedliwości w społeczeństwie.
Autor „Utopii” doszedł również do wniosku, że własność prywatna jest źródłem zła między ludźmi. Skupianie kapitału w rękach możnych powoduje zubożenie mas i rozwarstwienie społeczne. Tworzy zbytek oraz wywołuje takie zjawiska jak chciwość, zazdrość, kradzieże.
Dlatego w Utopii nie występowała własność prywatna, ani nawet systemu towarowo-pieniężnego. Morus uważał bowiem kapitalizm za sposób wykorzystywania biednych przez bogatych. Złoto, czy drogie kamienie nie miały więc znaczenia dla Utopian, a skupianie się na praktycznej stronie towarów z pominięciem ich wartości rynkowej powodowało bogactwo kraju. Wszystkich dóbr materialnych było w Utopii pod dostatkiem.
Drugim ważnym aspektem ekonomii Utopii był nakaz pracy fizycznej. Wszyscy obywatele, poza politykami, kapłanami i naukowcami, byli zobowiązani pracować na roli. Nie występowało więc zjawisko bezrobocia. Dzięki dużej ilości rąk do pracy i kolektywizmowi praca taka nie była uciążliwa — trwała zaledwie sześć godzin dziennie. Dawało to czas na rozwój duchowy i intelektualny obywateli.
Jak wcześniej wspomniano, gospodarka Utopii była kolektywistyczna. Z tego względu wszystkie potrzeby materialne mieszkańców zaspokajało państwo. Morus uważał wręcz, że najważniejszym zadaniem państwa jest właśnie zaspokajanie potrzeb materialnych swoich mieszkańców.
Utopianie nosili podobne, proste i schludne stroje. Jedli w specjalnych jadłodajniach (chociaż mogli też prywatnie), a wszelkie inne rzeczy mogli zwyczajnie otrzymać od rządu. Nawet podróżując po wyspie, mogli być pewni, wydzielenia prowiantu w każdym miejscu. Taki system powodował, że nie musieli zazdrościć współobywatelom czegokolwiek. Zanikła więc wśród nic kradzież, czy przemoc.
W Utopii panuje wolność religijna. Kapłani nie wyróżniają się strojem od pozostałych mieszkańców. Jedynym znakiem ich funkcji jest noszona przy sobie woskowa świeca. Są wybierani na swoje stanowisko przez obywateli i wolno im wchodzić w związki małżeńskie. Kapłanami mogą być również kobiety. W Utopii zabroniony jest ateizm. Niewierzący karani są wygnaniem z wyspy. Opis tolerancji religijnej Tomasza Morusa wynika z doświadczenia epoki. XVI wiek to w Europie okres reformacji i związanych z nią wojen religijnych. Morus zapewne zdawał sobie sprawę, ile te brutalne konflikty powodują cierpienia. Dlatego w tolerancji religijnej widział ich rozwiązanie.
Według Utopian rozkosz dzieli się na cielesną i duchową. Ta druga jest zdecydowanie ważniejsza. Morus podkreślał, że największą wartość dla człowieka ma rozwój duchowy, ponieważ to on pozwala osiągnąć prawdziwą harmonię. Przyjemności duchowe, takie jak kontemplacja, rozwijanie wiedzy i poszukiwanie prawdy, były traktowane jako najgłębsze i najbardziej trwałe źródła satysfakcji. Doznawanie takich rozkoszy wiązało się z refleksją nad życiem, odkrywaniem sensu istnienia i świadomością bycia użytecznym członkiem społeczności. Utopianie cenili spokój umysłu i rozwój intelektualny, uznając je za fundament szczęśliwego życia. Przekonanie o pożyteczności własnego życia stanowiło dla nich źródło głębokiej satysfakcji i motywację do działania na rzecz wspólnoty.
Jeżeli chodzi o przyjemności cielesne, preferowali ich rozsądne użytkowanie. Utopianie byli świadomi wartości przyjemności cielesnych, ale jednocześnie traktowali je z umiarem i rozwagą. Rozkosze związane z ciałem, takie jak dobre jedzenie, muzyka czy zdrowie, były przez nich akceptowane, o ile nie prowadziły do nadmiernej przesady czy szkodliwego uzależnienia. Zdrowie fizyczne uznawano za najwyższą formę przyjemności cielesnej, ponieważ zapewniało możliwość pełnego korzystania z życia i realizowania celów duchowych. Choć Utopianie doceniali komfort i drobne przyjemności życia codziennego, wstrzemięźliwość była dla nich kluczową zasadą, która pozwalała utrzymać równowagę między cielesnymi potrzebami a wyższymi wartościami.
Założenia swojej utopii Morus opiera na racjonalnej analizie. Jego zdaniem system Utopian stanowi naturalny sposób organizacji społecznej — w przeciwieństwie do rodzącego niesprawiedliwość, rozwarstwienie materialne i cierpienie ustroju współczesnej autorowi Anglii. Morus uważa, że to, co racjonalne jest oczywistym i najlepszym wyborem. Widać w tym u niego podobieństwo do innego twórcy utopii literackiej — Platona. Starożytny filozof również uważał, że idealne państwo można zbudować jedynie w oparciu o rozumowe, a więc racjonalne podejście do kwestii społecznej.
Aktualizacja: 2024-11-15 17:13:43.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.