„Stara baśń” Józefa Ignacego Kraszewskiego to powieść osadzona w czasach przedchrześcijańskiej Polski, ukazująca życie dawnych plemion słowiańskich. Autor przedstawia walkę o władzę, konflikty między pogaństwem a rodzącą się chrześcijańską wiarą, a także codzienne życie i wierzenia ludowe. Powieść pełna jest dramatyzmu i romantycznych wątków, co czyni ją ważnym dziełem polskiej literatury historycznej.
Spis treści
Do osady Wisza przybywają dwaj Niemcy, Garda i Hengo, z towarami handlowymi, uciekając z zasadzki zorganizowanej przez członka plemienia Polan. Młodszy z nich został ranny, ale obaj są serdecznie przyjęci zgodnie z prawem gościnności, wymieniając swoje towary na bursztyn i skóry. Następnie, odwiedzają osadę knezia Popiela, znanego ze swego okrucieństwa, który siłą wciągnął do swojej drużyny Sambora, przybranego syna Wisza. Popiel organizuje ucztę, podczas której zatruwa miód, co prowadzi do brutalnej walki, w której niewielu przeżywa. Polanie, zdając sobie sprawę z zagrożenia, zwołują wiec, na którym nie udaje się osiągnąć jednomyślności co do dalszego działania wobec tyrana. Sambor informuje Wisza, że Popiel planuje atak na jego siedzibę, co prowadzi do tragicznej śmierci Wisza i jego żony, która wchodzi na stos pogrzebowy. Synowie Wisza przysięgają zemstę, a Dziwa, jego córka obdarzona metafizycznymi zdolnościami, otrzymuje ostrzeżenie, by nie uczestniczyła w święcie kupały, ponieważ grozi jej przemoc.
Mimo ostrzeżeń Jahury, Dziwa bierze udział w nocy kupały. Odrzuca Sambora, który miał ją chronić, i zostaje porwana przez Domana. Po zranieniu Domana w szyję, dziewczyna ucieka, sądząc, że zabiła napastnika, i postanawia wstąpić do chramu w Legnicy, gdzie zajmie się strzeżeniem świętego ognia. Doman, choć początkowo ranny, dochodzi do siebie i, będąc wpływowym, przyjmuje zarówno Niemców, jak i Polan, którzy starają się zdobyć jego poparcie w nadchodzącej wojnie. Tymczasem Dziwa dociera na wyspę, gdzie pod wpływem specjalnych ziół wróży Popielowi krew, śmierć i wojnę domową. Choć Popiel początkowo chce ją uwięzić, przekonany, że przepowiednie pochodzą od bogów, postanawia ją oszczędzić. W grodzie Popiela trwają przygotowania do obrony, w tym wzmacnianie fortyfikacji i gromadzenie zapasów. Popiel organizuje ucztę dla swoich stryjów i ich synów, jednak gdy ci odmawiają wsparcia militarnego, zatruwa ich miód, prowadząc do ich śmierci. Jednemu z uczestników udaje się uciec i przekazać Polanom wiadomość o masakrze. Wojsko pod dowództwem Myszka decyduje się poczekać z atakiem, licząc na to, że Popiel z powodu głodu opuści gród i uda się na polowanie. W międzyczasie, Piast otrzymuje wizytę dwóch misjonarzy z dalekiego kraju, którzy opowiadają mu o nowej religii, symbolizowanej przez krzyż. Podczas postrzyżyn syna Piasta, ważnej ceremonii dla Polan, Dziwa nie reaguje na zaloty Domana, który, po poznaniu Mili na wyspie, zakochuje się w niej, a ona odwzajemnia jego uczucia. Oblężenie grodu Popiela trwa, a gdy Popiel i jego poplecznicy, przekonani o braku posiłków, zdają sobie sprawę z nieuchronnej klęski, wszyscy decydują się na śmierć przez samobójstwo, przyjmując truciznę.
Kolejny wiec Polan ma na celu ustalenie dalszych działań po śmierci Popiela. Jednakże, podobnie jak wcześniej, decyzje są trudne do podjęcia, a strony pozostają podzielone. W międzyczasie przybywa poselstwo z Legnicy, które przynosi przepowiednię wskazującą, że nowym przywódcą powinien zostać człowiek skromny i ubogi. Wiec zostaje przerwany przez wiadomość o ataku synów Popiela. W wyniku tego, Dobek zostaje wybrany na przywódcę, a jego decyzja o nocnym ataku na Niemców przynosi zdecydowane zwycięstwo. Doman bierze ślub z Milą, jednak wesele zostaje zakłócone przez wieści o odwecie synów Popiela. Obrońcy decydują się na ewakuację, Mila zostaje zabita, a Doman zostaje ranny i wzięty do niewoli. Udało mu się uciec i dotrzeć na wyspę, gdzie jest leczony przez Dziwę, która stara się unikać jego towarzystwa. W kraju panuje chaos, a krwawe bitwy są na porządku dziennym. Na nowego przywódcę zostaje wybrany Piast, który spełnia warunki przepowiedni. Obawiając się władzy, Piast gromadzi tysiąc ludzi do walki z Niemcami. Dzięki informacjom od Dobka, Polanie odnoszą zwycięstwo, a następnie postanawiają założyć gród w miejscu bitwy. Niemcy wysyłają poselstwo w celu zawarcia pokoju, co prowadzi do zakończenia konfliktu i zaprowadzenia spokoju. Doman, który porywa Dziwę z wyspy, zmusza ją do małżeństwa, a dziewczyna akceptuje to jako swoje przeznaczenie.
Akcja utworu rozpoczyna się w lesie podczas wiosennej odwilży, tworząc niemalże baśniową scenerię, pełną różnorodnych roślin i zwierząt. Na polanie, z szałasu, wychodzą dwaj bohaterowie. Starszy z nich, Hengo, ma około czterdziestu lat, a młodszy, jego syn Gerda, jest młodzieńcem z charakterystyczną rudą fryzurą. Przygotowują się do odjazdu, zajmując się końmi. Na skraju polany dostrzegają parę oczu obserwujących ich z krzaków, jednak ignorują to, myśląc, że to tylko ślepia jakiegoś zwierzęcia. Podczas przeprawy przez bród zostają zaatakowani przez członka plemienia Polan, a Gerda zostaje ranny w nogę. Mężczyznom udaje się uciec do wioski, gdzie spotykają starego Wisza.
W domu Wisza i jego żony panuje duże zamieszanie spowodowane przybyciem mężczyzn. Okazuje się, że nie jest to ich pierwsza wizyta; regularnie przychodzą tam w celach handlowych. Pomimo niemieckiego pochodzenia, które żona Wisza wyraźnie podkreśla, ojciec i syn zostają serdecznie powitani. Wśród kobiet uczestniczących w wymianie handlowej wyróżnia się jedna z Polanek — piękna córka gospodarza, obdarzona mistycznymi zdolnościami i nawiedzana przez duchy. Po pomyślnym handlu, w wyniku którego Wisz zdobywa miecze, zbroje i biżuterię, następuje wystawna uczta.
Wisz zabiera Henga na wzgórze, aby pokazać mu drogę do kolejnego potencjalnego klienta, knezia Popiela. Po powrocie do osady okazuje się, że Popiel, który rządzi okolicą twardą ręką, wysłał swoich kmieci, aby wcielili jednego z ludzi Wisza do swojej drużyny. Wybór pada na Sambora, którego Wisz traktuje jak syna i który jest mądrzejszy oraz silniejszy od innych parobków. Wisz instruuje Sambora, aby uważnie obserwował wszystko, co dzieje się w grodzie Popiela, i przekazywał mu wszelkie informacje.
Na następny dzień, eskapada złożona z kmieci Popiela, Henga i ambora, rusza do włości Popiela. Na drodze spotykają śpiewaka Słowana. Zaśpiewał on im pieśni opowiadające o dawnych losach terenów, na których żyli. O królu Kraku, królewnie Wandzie i bitwie nad Dunajem.
Podczas zachodu słońca mężczyźni docierają na miejsce. Hengo zostaje przyjęty i nakarmiony w pomieszczeniach drużyny, a następnie zaprowadzony do żony knezia, Brunhildy, która pochodzi z niemieckiego rodu grafów. Kobieta wita go serdecznie, gdyż Hengo miał dostarczyć jej wiadomości od ojca i synów, którzy wychowywali się na dworze jej dziadka, ale nie widzieli jej od kilku lat. W międzyczasie Sambor spotyka swojego znajomego Kosa, również pachołka, i dowiaduje się, że Popiel oślepił i uwięził Leszka, syna Miłosza i synowca księcia. Tymczasem kneź organizuje ucztę dla swoich gości.
Przyjęcie kończy się w katastrofalny sposób. Kmiecie, którzy upili się miodem wzbogaconym tajemniczymi ziołami, tracą kontrolę nad sobą i nawzajem się wymordowali. Popiel, obserwując to wydarzenie, śmieje się głośno i grozi, że taki sam los czeka wszystkich kmieci. Ciała zostały wrzucone do jeziora bez jakiegokolwiek pochówku. Hengo, przerażony tym, co widzi, zostaje wezwany do Popiela, który informuje go, by przekazał teściowi, że poradzi sobie sam, oraz nakazuje synom nie wracać do kraju, dopóki sytuacja się nie ustabilizuje. Następnie dochodzi do handlu między Brunhildą a Hengiem, ale Popiel odmawia zapłaty, uznając towary za prezent. Brunhilda, współczując handlarzowi, płaci za wszystko z własnej kieszeni. Po południu do grodu przybywają rodziny zmarłych, domagając się sprawiedliwości. Popiel stara się zrzucić winę na ofiary, lecz jeden z ocalałych ujawnia prawdę o poprzedniej nocy i zostaje zabity przez sługi Popiela. Rodziny wycofują się, aby urządzić godny pogrzeb. W drodze powrotnej do chaty starego Wisza Hengo ostrzega syna, by nie mówił właścicielowi gospodarstwa o wydarzeniach. Młody Gerda, głęboko wstrząśnięty, zwierza się Dziwie, która informuje ojca. Wisz postanawia zwołać wiec, by przedyskutować sposób na zakończenie rządów okrutnego Popiela.
Wisz, wraz z parobkami, wyrusza, aby zorganizować wiec. Pierwszym przystankiem jest zagroda Domana, młodego gospodarza, który postanawia dołączyć do wyprawy. Następnie, by utrzymać wieść o wiecu w tajemnicy przed szpiegami Popiela, kontynuują podróż we dwójkę. Kolejnym celem ich wizyty jest dom Knezia Miłosza, który żywi wielką urazę do Popiela za zabicie jednego z jego synów i oślepienie oraz uwięzienie drugiego, Leszka. Miłosz, po stracie synów, załamał się i utracił wolę walki, przez co odmawia pomocy w obaleniu tyrana Popiela.
Następnego dnia Wisz i Doman udają się do chaty starego Piasta, który choć nie jest zamożny, cieszy się wielkim szacunkiem dzięki swojemu wiekowi i doświadczeniu. Trójka mężczyzn omawia sytuację, zastanawiając się nad ryzykiem związanym z zwołaniem wiecu, ponieważ nie wszyscy są przeciwnikami Popiela – niektórzy są obojętni, inni się boją. W przypadku niepowodzenia wiecu, skłóceni Polanie mogliby stać się łatwym celem ataku. Mimo obaw, decydują się na zorganizowanie wiecu. Po powrocie do chaty, dowiadują się, że szpieg Popiela, który śledził ich, przekazał wieść o wielkiej uczcie, którą Popiel urządza w celu pojednania się ze swoimi stryjami i bratankami. Wisz wysyła swojego syna, Ludka, aby powiadomił wszystkich o planowanym wiecu, który ma odbyć się nocą przed świętem Kupały w Żmijowym Uroczysku. Wkrótce potem Sambor przybywa do gospodarstwa Wisza z wiadomością, że Popiel dowiedział się o wiecu i planuje atak, zbierając zbrojnych. Wisz przygotowuje się do obrony – kazał kobietom i dzieciom ukryć się w lesie, uzbroił parobków, a sam, bez broni, stanął u bram swojej posiadłości.
Dochodzi do bitwy między ludźmi Popiela, a Wisza. Mężczyzna poniósł śmierć, broniąc swojej zagrody. Śmierć ukochanego przywódcy tchnęła nowego ducha w obrońców, którym pomimo gorszego wyposażenia udaje się odeprzeć atak. Na następny dzień odbywa się pogrzeb Wisza ciało zostaje spalone na stosie razem z Jagą, która po śmierci męża nie chciała już żyć. Kiedy ogień dogasał, mieszkańcy zagrody i jej obrońcy zasiedli do trwającej trzy dni uczty żałobnej. Synowie Wisza poprzysięgli dokonać zemsty na Popielu. Pomoc w niej obiecał Doman pod warunkiem, że w zamian otrzyma rękę Dziewy. Dziewczyna odmówiła, poświęciła bowiem życie bogom i nie chciała oddawać się sprawom tak przyziemnym, jak małżeństwo. Doman zapowiedział, że w takim wypadku, sam weźmie sobie dziewczynę. Odjechał z gospodarstwa z urażona dumą.
Odbywa się wiec. Pomimo burzliwych obrad, nie dochodzi do żadnej konstruktywnej decyzji. Cześć Polan chce atakować, cześć nie chce wywoływać chaosu, a jeszcze inni nie wierzą w możliwość zwyciężania Popiela. Wszystkiemu przysłuchuje się z dziupli szpieg Władcy. W pewnym momencie Polanie dostrzegają oczy w dziupli i zaczynają mierzyć do niej z łuku. Zniosek (bo tak miał na imię szpieg) traci oko, przykrywa się, jednak ciałem wcześniej zabitego rysia, dzięki czemu nie zostaje odkryty.
W czasie, kiedy na wiecu burzliwie dyskutują mężczyźni, Dziwa i jej siostra Żywia, wybierają się na spacer po lesie. Spotykają tam starą zielarkę - Jahure, która ostrzega Dziwę, by nie szła na Kupałę, ponieważ wtedy poleje się krew. Z lasu wytacza się Znosek, dziewczyny uciekają, a staruszka opatruje jego rany.
Nadchodzi noc kupały, w której Dziwa mimo ostrzeżeń Jahury, decyduje się wziąć udział. Sambor, który dowiedział się o przepowiedni starej zielarki, pilnował jej z daleka mając w pamięci groźby Domana. Dziewczyna kazała mu iść się bawić, on jednak nie był w nastroju wiec poszedł do lasu, gdzie złapali go ludzie Domana i przywiązali do drzewa. Więzy były na tyle silne, że uwolnił się z nich dopiero rano. Noc kupały dawno się skończyła i to od Jahury, chłopak dowiedział się o porwaniu Dziwy. Wrócił do domu, gdzie zastał Dziwę, która oznajmiła, że zabiła Domana jego własnym mieczem. Postanowiła zatem opuścić dom i wybrać pustelnicze życie „na ostrowiu, na Lednicy, w chramie Nijoły” i tam oddać się strzeżeniu świętego ognia.
Pod opieką Jahury, Doman dochodzi do siebie choć dalej wisi nad nim wizja śmierci. Myszko, który przybył do posiadłości informuje go o tym, że Popiel zbiera drużynę przeciw kmieciom. Doman obiecał pomoc w obronie, tak szybko, jak dojdzie do siebie. Kolejnym gościem Domana był Bumir - który z kolei próbował namówić mężczyznę do opowiedzenia się po stronie księcia. Chory wykpił się od odpowiedzi bólem szyi. Do stacjonującej w domu Jahury przychodzi Znosek, kiedy Doman się o tym dowiaduje wpada w szał i każe poszczuć go psami. Znosek poprzysięga mu zemstę.
Dziwa dociera na świętą wyspę, gdzie prosi o schronienie i wyznaje, że (jak sądzi) zabiła Domana. Kapłan, który traktował Domana jak syna, jest głęboko poruszony tą wiadomością. Mimo to udziela jej schronienia, a dziewczyna spędza dni na pilnowaniu świętego ognia. Szybko jednak odkrywa, że życie kapłanki na wyspie różni się od tego, co sobie wyobrażała. Po dziesięciu dniach pobytu, Popiel przybywa na wyspę, prosząc o przepowiednię. Dziwa początkowo opiera się, ale po otrzymaniu napoju z ziół, przepowiada krew, śmierć, upadek grodu, najazd obcych wojsk i wojnę domową. Popiel wpada w gniew i planuje wrzucić ją do lochu za te przepowiednie, ale zostaje przekonany, że to bogowie przemawiali przez dziewczynę. Popiel wyrusza w drogę powrotną, ale jego podróż staje się trudna z powodu przerażającej burzy.
Zmęczony i wściekły Popiel wraca do swojej siedziby i postanawia poprosić teścia o pomoc w stawieniu czoła kmieciom. Posłaniec zostaje natychmiast wysłany w tej sprawie. Następnego dnia do dworu przybywa delegacja, oferując Popielowi możliwość zawarcia ugody. Kneź z pogardą i wyniosłością odrzuca ich propozycje, wyśmiewając opowiadane przez nich straszne czyny. Wizyta kończy się awanturą, w wyniku której Myszko i pozostali kmiecie wycofują się z zamku. Brunhilda, po bitwie, zdaje sobie sprawę z rosnącego zagrożenia ze strony Polan i uznaje sytuację za niebezpieczną. Aby zdobyć wsparcie przynajmniej części kmieciów, postanawia wypuścić Leszka z lochu i odesłać go do ojca. Każe go umyć, nakarmić i przyodziać, wcześniej przekonując go, że oślepienie było efektem nadgorliwości sług, a nie rozkazu Popiela. Brunhilda wysyła posłańca z zaproszeniem dla stryjów Popiela, mając nadzieję, że część z nich zdecyduje się wesprzeć ich w nadchodzącej wojnie.
W grodzie wszyscy przygotowują się do obrony, a Leszek dociera z powrotem do domu rodzinnego. Miłosz zrozpaczony widokiem cierpienia swojego ostatniego dziecka, dalej odmawiał ataku na Popiela - mimo wszystko byli rodziną. Na dworze Popiela przyjęto wystawie stryjów i ich synów. Mężczyźni powiedzieli, że nie wezmą udziału w nadchodzącej wojnie, ani po stronie jego, ani po stronie kmieciów. W tym czasie Brunhilda napełniać ich kubki miodem przyprawionym trucizną. Zanim zorientowali się w sytuacji, było już za późno. Popiel nie zgodził się nawet na spalenie zwłok - kazał je zakopać w dole w ziemi.
Jednemu z gości udaje się uciec z pogromu. Udaje się on prosto na dwór Miłosza, by poinformować go o zbrodni Popiela. Ukrywa on rodzinę w lesie, a sam przewodniczy zebraniu Kmieciów na Legnicy. Dowództwo nad sprawą zostaje oddane Myszkowi, na razie kmiecie jednak nie zaczynają wojny. Liczą, że Popiela uda się zabić na polowaniu bez większego rozlewu krwi. W końcu bowiem głód zmusi go do opuszczenia grodu.
Popiel nie wytrzymał długo zabarykadowany w grodzie i ruszył na polowanie. Kiedy on i jego obstawa zatrzymała się na popas na polanie, zostali otoczeni i doszło do walki. Udało mu się uciec i schronić w siedzibie Piasta. Mężczyzna chowa zbiega w drugiej izbie. Kiedy do Piasta pukają Myszkowie, by napoić konie, mężczyzna nie wydaje Popiela. Potem jednak mówi mu, że to nie z miłości ale, dlatego że „gości bogi zsyłają”, a jego dzisiejszy akt dobroci nie powstrzyma go - kiedy kmiecie ruszą na Popiela, ruszy razem z nimi.
Do chaty Piasta niespodziewanie przybywa dwoje gości z obcego kraju, posługujących się niezrozumiałym, lecz zrozumiałym językiem. Poprosili o gościnę i nocleg, a po wspólnym posiłku długo opowiadali Piastowi o nowej religii, której symbolem jest krzyż. Choć Piast miał już wcześniejsze informacje na ten temat, słuchał z zainteresowaniem. Wieczorem dostrzegł na niebie ogniste znaki, które zwiastowały wypowiedzenie wojny przeciwko Popielowi. To wywołało u Piasta zmartwienie, ponieważ następnego dnia jego syn miał obchodzić postrzyżyny. Obawiał się, że nadchodząca wojna przyćmi znaczenie tego ważnego w tradycji polańskiej święta. Na szczęście obawy okazały się nieuzasadnione. Cała uroczystość przebiegła z odpowiednim patosem, a po obcięciu włosów młodzieńca wszyscy udali się do lasu, by podziękować bogom i pomodlić się za zmarłych. Goście przybyli licznie, a po postrzyżynach syn Piasta otrzymał imię Ziemowit.
Do chramu przybywa wyzdrowiały już Doman. Dziwa mdleje na jego widok, była bowiem pewna śmierci mężczyzny myśli więc, że nawiedza ją duch albo wilkołak. Doman rozmawia z nią i namawia do ślubu, przekonuje, że inna kobieta nigdy mu się nie spodoba i prosi Dziwę o szansę. Dziewczyna czuje coś do Domana aczkolwiek nie chce przed samą sobą przyznać się do ziemskiego uczucia. Wracając z Lednicy Doman zatrzymał się w chacie Mirszy (starego mężczyzny który zajmował się wyrabianiem naczyń), gdzie poznał Milę. Spodobała mu się, zwłaszcza dzięki swojej urodzie i pogodzie ducha. Dziewczyna zakochała się w nim od pierwszego wejrzenia i podała mu lubczyk z miodem. Była przekonana, że tym sposobem uda jej się zdobyć serce wybranka.
Na dworze Popiela zjawiają się jego synowie, zostają jednak momentalnie odprawieni z powodu zbliżającej się wojny. Kiedy tylko chłopcy wyjechali, kmiecie przypuścili atak na gród. Pomimo zawziętej obrony, wszystkie fortyfikacje szybko upadły. Popiel wraz z żoną schronili się w wieży, przekonani, że tam doczekają posiłków od Sasów. Reszta rezydencji Popiela została spalona. Bumir stara się przekonać atakujących, żeby puścili Popiela wolno, oni jednak nie chcą o tym słyszeć. W wieży panowały koszmarne warunki i ranni, nie doczekawszy pomocy zaczęli umierać. Do wieży próbował wkraść się Znosek, został jednak zauważony przez strażnika, który postrzelił go w gardło. Mężczyzna zmarł u stóp Brunhildy. Kiedy po dziesięciu dniach kmiecie prowadzący oblężenie weszli do wieży, okazało się, że wszyscy nie żyją. Prawdopodobnie również Brunhilda i Popiel, otruli się, kiedy zdali sobie sprawę, że nie mają szansy na ratunek.
Kiedy Popiel umiera, konieczne staje się ustalenie wspólnego toru działania. Ma miejsce wiec, na którym ponownie niczego nie udaje się ustalić. Możliwe, że powodem takiej sytuacji jest nieobecność Piasta, który przez wzgląd na sędziwy wiek odmawia udziału w zgromadzeniach. Przed żniwami zostaje zgromadzony kolejny wiec, na którym zjawia się posłaniec z Legnicy. Przynosi on kmieciom słowa wyroczni, mówiące by na przywódcę wybrano kogoś małego, ubogiego i pokornego. Wiec przerywa wiadomość o odwecie synów Popiela. Podobno przekroczyli oni już granice puszczy. Na przywódcę obrony zostaje wyznaczony Dobek. Przez wzgląd na trwającą wojnę, nikt się nie sprzeciwia.
Niemcy zauważeni przez zwiadowców mają dużo lepsze wyposażenie oraz przewagę liczebną. Dobek zaniepokojony tą informacją decyduje się na nocny atak. Plan okazuje się być strzałem w dziesiątkę. Niemcy zmęczeni po całym dniu drogi, syci i lekko pijani stanowią łatwy cel dla przygotowanych oddziałów. PoIanom udaje się rozgromić wojska niemieckie. Zyskali wiele cennych towarów, a także jeńców, wśród których znalazł się Hengo, który okazał się być szpiegiem. Synom Popiela udało się jednak uciec. Polanie upojeni zwycięstwem postanowili udać się za wojskami niemieckimi, żeby raz na zawsze wygonić je z kraju. Ta determinacja zaniepokoiła niektórych Polan. Przypomnieli sobie słowa wyroczni o małym i ubogim, a swój wzrok coraz częściej kierowali na Piasta.
Odbywa się ślub Domana z Mila. Wesele jest huczne, pełne zabaw i ofiar składanych Bogom. Zabawę weselników przerywa jednak wizyta Jahury. Kobieta informuje wszystkich, że zbiegli z obławy synowie Popiela, szykują zbrojny atak na chatę w której odbywało się wesele. Wszyscy postanawiają uciekać, bowiem są zupełnie nieprzygotowani do stoczenia walki. Doman bierze na konia swoją świeżo upieczoną żonę, ucieczka jednak kończy się niepowodzeniem. Mila zostaje zabita, zaś Doman jest ciężko ranny. W trakcie niewoli u Niemców pada ofiarą bestialskiego pastwienia się, w nocy jednak udaje mu się uciec. Pomimo więzów krępujących ręce, Doman dopływa na Legnicę.
Niemcy nie mają zamiaru szturmować Legnicy i wycofują się do lasu. Ta informacja okazuje się być zbawienia dla Domana, który pomimo ocalenia życia ciężko choruje. Zajmują się nim Wizun i Jahura. Kobieta za cel ustanawia sobie zeswatanie Dziwy i Domana. Mężczyznę przekonuje, że może wziąć Dziwie siłą, jeśli tylko zapłaci odpowiedni okup. Dziewczynie natomiast opowiada bajkę o królewnie, królewiczu i przeznaczeniu. W głowie Dziwy pojawia się myśl, że ślub z Domanem jest jej przeznaczony.
W kraju panuje całkowity chaos. Mimo braku decydującej bitwy, na pograniczach i w lasach trwają liczne mniejsze starcia. Brak organizacji prowadzi do coraz większego rozdrobnienia i trudności w koordynacji działań. W międzyczasie Polanie, pod wpływem dwóch misjonarzy (tych samych, którzy odwiedzili Piasta), uświadamiają sobie, że to Piast, opisywany w przepowiedniach jako ubogi i skromny, ma zostać ich przywódcą. Przestraszony odpowiedzialnością, Piast uciekł z wiecu. Po sześciu dniach poszukiwań w końcu go odnaleziono, ale wciąż miał wątpliwości. Obawiał się, jak władza i moc wpłyną na jego życie. Po otrzymaniu błogosławieństwa od misjonarzy, Piast przyjął władzę jako Kneź. Zorganizowano ucztę, podczas której hucznie świętowano jego wybór. Wkrótce potem udało się zgromadzić tysiąc ludzi gotowych do walki z Niemcami.
Miłosz stara się spokojnie doczekać końca wojny. Znajduje żonę synowi i nie wychodzi z chaty. Ten plan zakłócają mu jednak synowie Popiela. Mężczyzna wpada w furię i rozkazuje wrzucić ich do lochu. Straż boczna mężczyzn przybyła pod posiadłość Miłosza i rozpoczęła oblężenie. Milosz zmienił się pod wpływem wydarzeń wojny. Nie był już spokojnym i zrównoważonym człowiekiem, kierowała nim wielka wściekłość i na nowo odrodzona wizja zemsty. Panował nad swoimi sługami w sposób bezwzględny i okrutny. Kilku z nich mając dość takiego traktowania, zdradziło swojego Pana i wpuściło oddział niemiecki do środka. Miłosz i cała jego rodzina została zamordowana zaś posiadłość doszczętnie ograbiona.
Hengo prosi Piasta, by nie wysyłał go razem z innymi jeńcami, lecz pozwolił mu zostać w jego chacie. Po długich namowach Piast zgadza się na tę prośbę. Hengo wykorzystuje swoją pozycję, aby nawiązać kontakt z Polanami, zbierać informacje i planować zdradę. Dobek prosi Piasta o przydzielenie Henga do swojego oddziału, argumentując, że jego umiejętności kowalskie będą przydatne. Hengo stara się zdobyć zaufanie Dobka, planując przekonać go do działania na rzecz Niemców. Razem udają się do obozu wroga, gdzie Dobek otrzymuje propozycję zdrady: jeśli zaatakuje tyły swojej armii, zostanie hojnie wynagrodzony, otrzymując posiadłość i żonę. Dobek prosi o czas na przemyślenie oferty i odjeżdża. W rzeczywistości Dobek nigdy nie zamierzał zdradzić Polan; jego celem było poznanie niemieckiej organizacji. Ma teraz solidne dowody na zdradę Henga, którego następnie karze śmiercią przez powieszenie nad ogniskiem, aby nie zginął od dymu, lecz spalił się żywcem. Dobek przekazuje Piastowi szczegółowe informacje, które pozwolą dobrze przygotować się do nadchodzącej bitwy.
Dochodzi do bitwy między Polanami a Niemcami. Walka trwa cały dzień i pomimo trudów i zmęczenia wygrywają ją Polanie. Postanawiają założyć gród, w miejscu, gdzie Bóg dał im zwycięstwo i nazywają go Kneźnem. Dobek zostaje ciężko ranny i Doman wraz z Samborem przewożą go na wyspę. Oboje z nich kierowani są jednak tylko myślą o zobaczeniu Dziwy. Kiedy docierają na miejsce Doman wprost informuje dziewczynę, że ma zamiar ją porwać.
Pod rządami Piasta dochodzi do pokoju między Niemcami a Polanami. Wszyscy razem zbierają się w kręgu w celu ustalenia warunków, a następnie świętują pomyślny przebieg obrad. Nowy gród zostaje założony, Wizun oznajmia, że nie trzeba poświęcać Niemców, w celu złożenia ofiary. Dzięki temu Kneźno jest wolne od powstania na karbie ludzkich krzywd. Dziwa w końcu zostaje porwana przez Domana. Dziewczyna nie buntuje się przeciw temu, co uważa za swoje przeznaczenie jednakże spędza drogę powrotną płacząc.
Aktualizacja: 2024-08-19 21:39:48.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.