Henryk Sienkiewicz buduje świat przedstawiony w „Quo vadis” na zasadzie kontrastu moralności chrześcijańskiej i rzymskiego rozpasania. Podczas gdy młoda religia celebruje wartości takie jak miłość, dobroć i przebaczenia, starożytna cywilizacja Rzymu chyli się ku upadkowi, ze względu na swoją duchową pustkę. Nawet ocalone od zapomnienia wartości rzymian są nastawione na doczesność, chrześcijanie tymczasem posiadają perspektywę wieczności. Konflikt tych dwóch sprzecznych idei moralnych doprowadza ostatecznie do zwycięstwa uczniów Chrystusa, pomimo przeciwstawienia im brutalnej potęgi Nerona. Sienkiewicz podkreśla tym samym, że dobro i wartości moralne zawsze zwyciężają.
Powieść „Quo vadis” ma miejsce podczas ostatnich sześciu lat panowania cesarza Nerona — tego samego, który wsławił się prawdopodobnym podpaleniem Rzymu. Sienkiewicz przedstawia Imperium jako potęgę militarną, spadkobiercę wysoce rozwiniętej kultury i cywilizacji. Pomimo ogromnych osiągnięć na tych polach, brakuje jej jednak wartości duchowych. Nieliczni, tacy jak Aulus Plaucjusz czy Seneka Młodszy kierują się zimnymi, pozbawionymi tego pierwiastka cnotami filozoficznymi i patrycjuszowskimi. Rozum oraz tradycja pozostają niewzruszone a przez to w jakiś sposób zdehumanizowane.
Dodatkowo, elity społeczeństwa rzymskiego przeżarte są dekadencją, upajają nieograniczoną przez moralność władzą. Dla nich nie liczy się już nic, prócz zaspokajania własnych zachcianek. Nawet wysublimowany elegantiae arbiter Petroniusz, jest zakorzenionym w epikureizmie poszukiwaczem doczesnej przyjemności i piękna. Reszta upada niżej, stając się sybarytami. Najlepiej pokazuje to uczta u Nerona, czy postać prymitywnego w swoich uciechach Tygellina.
Upadkowi obyczaju towarzyszy również amoralność. Grecki filozof oraz oszust Chilon Chilonides nie ma oporów przed wykorzystywaniem innych dla swoich celów. Sprzedaje w niewolę rodzinę swojego własnego przyjaciela, Glaukusa i wykorzystuje naiwność silnego Ursusa. Sienkiewicz przedstawia również tendencję kultury antycznej do gloryfikowania siły i pogardzania słabością. Możni nie mają litości dla swoich sług czy osób niższego stanu. Nawet Marek Winicjusz, zakochany w Lidii i kierujący się honorem legionisty, nie ma oporu przed wyżywaniem się na niewolnikach.
Zupełnie inną jest postawa chrześcijan. Ta młoda religia ma swoich wyznawców głównie pośród najbiedniejszych mieszkańców Imperium. Ich życie jest niezwykle proste, niemniej ulokowane na solidnej podstawie moralnej. Pod tym względem wykazują się zadziwiającą, zachowując czystość poczynań. Kierują się przede wszystkim zasadą przebaczenia, miłości i miłosierdzia. Miłość rozumieją znacznie głębiej od Rzymian, nadając jej wyraz duchowy, a nie jedynie pożądania. Taka postawa oddziałuje na ich otoczenie.
Zaopiekowanie się przez chrześcijan rannym Markiem Winicjuszem, nastającym wcześniej na ich życie, niezwykle mocno wpłynęło na zmianę jego postawy wobec tej grupy. Podobnie było w przypadku Glaukusa, przebaczającemu Chilonowi wszystkie jego przewiny. Ostatecznie kłamliwy filozof, pod wpływem śmierci lekarza na płonącym krzyżu, sam przechodzi na chrześcijaństwo. Ta gotowość do poświęcenia życia w imię wyznawanych wartości okazuje całą siłę chrześcijaństwa. Przepełnieni miłością, wspierający się chrześcijanie byli otwarci na perspektywę wieczności. Ich postawa moralna opierała się więc na wartościach duchowych. Sienkiewicz wielokrotnie podkreśla przy tym, że chrześcijaństwo przetrwało długo po śmierci Nerona i upadku samego Rzymu. Podkreśla tym samym zwycięstwo dobra i wartości moralnych względem zła oraz brutalnej siły.
Powieść „Quo vadis” można śmiało zaliczyć do apologetyki chrześcijaństwa. Być może nie skupia się dostatecznie nad problemem moralności starożytnych Rzymian oraz ich spuścizną kulturową, ukazuje jednak powody wzrostu chrześcijaństwa i jego późniejszej dominacji jako największej religii świata.
Aktualizacja: 2023-05-31 20:20:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.