Petroniusz to jeden z pierwszoplanowych bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis. Był wujem Marka Winicjusza, który na każdym kroku wspierał swojego siostrzeńca. Historia Petroniusza doskonale pokazuje, że wpływy w rzymskich elitach dynamicznie się zmieniały – początkowo ulubieniec Nerona, w końcu otrzymał wyrok śmierci.
Gajusz Petroniusz był bogatym patrycjuszem. Anonimowo wydał Satyricon i Ucztę Trymalchiona, co najlepiej pokazuje, że miał duszę artysty. Petroniusz był uznawany za znawcę sztuki i piękna, człowieka o najlepszym guście w Rzymie. Właśnie dlatego nazywano go arbitrem elegancji (elegantiae arbiter). Sam Neron liczył się z jego zdaniem na temat swoich utworów, ponieważ Petroniusz potrafił zręcznie przeplatać pochlebstwa z krytyką. Chociaż w rzeczywistości gardził cezarem, potrafił to ukryć, mądrze doradzając w kwestii literatury. Neron cenił sobie przede wszystkim jego umiejętność odróżniania piękna od brzydoty. Spryt i elokwencja Petroniusza pomogły mu zdobyć znaczne wpływy na cesarskim dworze. Patrycjusz pełnił funkcję prokonsula i zarządzał Bitynią, rzymską prowincją w Azji Mniejszej.
Po bohaterze było już widać oznaki starzenia, nie był tak atletyczny jak Winicjusz. Dbał jednak o siebie, rankiem korzystał z kąpieli i masaży. Miał pogodną twarz, uwagę przyciągały jego radosne orzechowe oczy. Petroniusz był przez niektórych uznawany za zniewieściałego, ale dzięki swojej elokwencji cieszył się powodzeniem wśród kobiet. Odpowiadało mu łatwe życie bogatego patrycjusza, unikał wysiłku, cenił sobie przede wszystkim przyjemności: sztukę, uczty, romanse.
Petroniusz cieszył się popularnością wśród ludu, ceniono go za hojność. Zasłynął wśród Rzymian, kiedy przemawiał przed Neronem w obronie niewolników prefekta Pedaniusza Sekunda, skazanych na śmierć za zabicie swojego okrutnego pana. W rzeczywistości jednak Petroniusz gardził prostym ludem, nie tylko jako patrycjusz, ale też esteta. Nie zabiegał o miłość ludzi, po prostu rzeź rzymskich niewolników wydawała mu się bardziej rażąca, niż mordowanie barbarzyńców.
Patrycjusz wręcz nie uznawał prostych Rzymian za ludzi, odstręczały go od nich zapach, prymitywne gry hazardowe, pot, choroby. Bohater nie znęcał się nad niewolnikami, ale traktował ich dobrze raczej z lenistwa niż potrzeby serca. Jako esteta, gardził okrucieństwem. Mimo początkowego braku szacunku do prostych ludzi, podczas igrzysk z udziałem chrześcijan miał odwagę powiedzieć, że zbyt wiele krwi zostało przelane i czas to zakończyć.
Winicjusz był synem starszej siostry Petroniusza i wuj darzył go specjalnymi względami. Marek przeszedł jednak przemianę – stał się chrześcijaninem gotowym na poświęcenia dla ukochanej Ligii, przez co wuj coraz mniej go rozumiał. Petroniusz miał inne podejście – romansował z wieloma kobietami, dawna kochanka Chryzotemis już mu się znudziła, w porównaniu z Ligią uznał ją za starą. Docenił dopiero Eunice, zakochaną w Petroniuszu niewolnicę. Bez jej wiedzy, wyzwolił dziewczynę i zapisał jej majątek w testamencie. Ta jednak to odrzuciła, postanawiając towarzyszyć ukochanemu nawet w śmierci.
Petroniusz za wszelką cenę chciał pomóc Markowi w zdobyciu Ligii, interweniował nawet u Nerona, aby zabrać dziewczynę od Plaucjuszów. Nie widział nic złego w zabraniu Ligii siłą i uczynieniu jej nałożnicą Winicjusza. Był zaskoczony, kiedy Marek zaczął przyjmować nauki chrześcijan, ponieważ Petroniusz odrzucił chrześcijaństwo. Nie zamierzał zmieniać nic w swoim życiu, gdyż zasady wiary odebrałyby mu przyjemności, które tak sobie cenił: pijaństwo i orgie. Nie zważał na to, czy rzymscy bogowie istnieją, wystarczyło mu, że byli piękni. Petroniusz żył chwilą, nie wierzył w Olimp, nie czekał na życie wieczne.
Niełatwo było utrzymać pozycję ulubieńca Nerona, dlatego Petroniusz nieustannie rywalizował z Tygellinusem. Pokonywał go inteligencją i elokwencją, ale Tygellinus był w stanie zrobić dla cezara wszystko, rozkazał nawet podpalić Rzym, aby zdobyć jego względy. Powiązania Petroniusza i Winicjusza z chrześcijanami również nie pomogły w utrzymaniu mocnej pozycji u boku cezara. Petroniusz w swoich ostatnich dniach postanowił unieść się honorem: wiedział, że otrzyma wyrok śmierci, dlatego przeczytał obraźliwy list na temat Nerona, a następnie popełnił samobójstwo przez podcięcie żył. Razem z nim umarła kochająca go Eunice. Przed śmiercią zdobył się na szczerość – Neron wreszcie dowiedział się, że jego arbiter elegancji w rzeczywistości nim gardził.
Petroniusz to typowy reprezentant rzymskich elit, przyzwyczajony do zepsucia moralnego i walczący o względy Nerona. Nie można jednak powiedzieć, że jest to postać negatywna: robił wszystko, aby pomóc Winicjuszowi w zdobyciu i uratowaniu Ligii, nawet jeśli coraz mniej rozumiał motywy kierujące siostrzeńcem.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.