Przedstawiony w „Tangu” Mrożka dramat rodziny Stomilów można interpretować jako krytykę polskiej inteligencji. Autor zarzuca tej warstwie społecznej bezmyślne dążenie do wolności i postępu, które ostatecznie rozsadziło świat konserwatywnych form. Tym samym stworzyło anarchistyczny chaos wykorzystany przez barbarzyńskie totalitaryzmy XX wieku. Mrożek wykorzystuje cechy każdego z członków rodziny, aby uwypuklić postawy inteligencji: od konformizmu, aż po moralną degrengoladę i rozchwianie emocjonalne. Dokonuje przy tym krytycznej analizy przeszłości tej formacji na tle historii Polski oraz swojej teraźniejszości. Ostrzega tym samym wolnościowe ruchy inteligentów z czasów PRL przed poszukiwaniem wolności w imię samej wolności.
Centrum oceny Mrożka zajmuje małżeństwo Eleonory i Stomila. Należą oni do pokolenia, które uczestniczyło w rewolucji obyczajowej przeciwko dawnym wartościom. Obalając je, nie przynieśli jednak społeczeństwu nic nowego. Autor „Tanga” opisuje dom rodziny Stomilów jako śmietnisko gratów, których nikt nie chce sprzątać. To zakamuflowane zarzucenie polskim intelektualistom uczynienia ze świata śmietniska idei, piętrzącego się na zanarchizowanej rzeczywistości. Wiąże się to bezpośrednio z interpretacją dramatu, przypisującą mu rolę ostrzeżenia dla antykomunistycznych intelektualistów PRL. Mrożek miałby pokazywać im, że domaganie się wolności dla samej wolności rodzi tylko anarchię i ostatecznie pozostawia wolne miejsce dla kolejnych Edków.
Każdy z członków rodziny Stomilów reprezentuje sobą inne cechy polskiej inteligencji. Wspomniani wyżej przedstawiciele średniego pokolenia to postmoderniści. Stomil uważa się za eksperymentatora, artystę. Prawdopodobnie nawet tak jest, ale pozbawiając świat formy, mężczyzna nie jest w stanie nadać jej swoim dziełom. Dlatego też popada w intelektualny marazm, czego przejawem jest między innymi jego niechlujny wygląd. Lenistwo idzie w parze z brakiem siły do jakiegokolwiek działania. Pan domu udaje, że nie robi na nim wrażenia romans żony z Edkiem. Gorset, w jaki ubiera go syn to zaś przejaw obojętności wobec odgórnego narzucania norm. Tym samym Stomil reprezentuje bezsilność formacji inteligenckiej, która obecnie nie potrafi już niczego stworzyć ani zmienić i jedynie chełpi się dawnymi osiągnięciami.
Eleonora z kolei to kobieta znudzona monotonią mieszczańskiego życia. Ciągle poszukuje nowych wrażeń, pozornie wyzwolona z dawnych form społecznych. Nie potrafi odnaleźć się w roli matki, a wolność okazuje sposobem biologicznym — wdaje się w romans z Edkiem i nawet tego nie kryje. Kobieta okazuje przy tym największe zainteresowanie prymitywizmem Edka, który stanowi jaskrawą polemikę z chłopomanią dawnej inteligencji oraz prawdopodobnie polemikę z fascynacją inteligencji lumpenproletariatem. Eleonora uosabia lekkomyślność, oderwanie od rzeczywistości i amoralność polskiej inteligencji.
Najstarsze pokolenie rodziny, Eugenia i Eugeniusz, to wcielenie konformizmu. Babcia ubiera się na młodzieżowo, gra w karty i zachowuje niczym nastolatka. Robi to ku uciesze otoczenia, zapewne szukając aprobaty. Polska inteligencja wielokrotnie „dopasowywała się” do oczekiwań ogółu, wpadając tym samym w śmieszność. Eugeniusz z kolei wydaje się chcieć powrotu starych wartości. Niemniej kiedy tylko Edek przejmuje władzę, jako pierwszy podporządkowuje się jego reżimowi.
Na tle ich wszystkich jedynie Artur reprezentuje pewne pozytywne cechy polskiej inteligencji. Jest ewidentnym buntownikiem, człowiekiem pragnącym zmieniać zastany obraz rzeczy. Wielu analizujących „Tango” dopatruje się w nim postaci Mickiewiczowskiego Konrada. Artur istotnie może reprezentować romantyczne idee, które kierują rodzimą inteligencją. Świadczy o tym ostateczny upadek bohatera, wywołany nadmierną emocjonalnością.
Jak widać, ocena polskiej inteligencji przez Mrożka jest raczej negatywna. Widzi ją bowiem jako zblazowaną, konformistyczna, a zarazem rozemocjonowaną warstwę społeczną. Przede wszystkim jednak zarzuca jej zniszczenie dawnych i brak siły do stworzenia nowych form.
Aktualizacja: 2023-05-22 21:48:31.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.