Szewcy – motywy literackie

„Szewcy” Stanisława Ignacego Witkiewicza to dra­mat awan­gar­do­wy, na­pi­sa­ny w opar­ciu o kon­cep­cję Czy­stej For­my. Po­ru­sza on przy tym te­ma­ty­kę upad­ku cy­wi­li­za­cji i pust­ki du­cho­wej. Na dzie­ło moż­na spoj­rzeć przez pry­zmat róż­no­rod­nych mo­ty­wów li­te­rac­kich.

Spis treści

• Motyw rewolucji
• Motyw władzy
• Motyw pracy
• Motyw pustki metafizycznej
• Motyw upadku kultury
• Motyw katastroficzny
• Motyw kobiety

Motyw rewolucji

Je­den z głów­nych mo­ty­wów dra­ma­tu. W dzie­le bo­ha­te­ro­wie prze­pro­wa­dza­ją nie­ja­ko trzy przewroty: pucz faszystowski Scurvego, rewolucja komunistyczna Sajetana i czeladników oraz anarchistyczna rewolta Hiper-Robociarza. Wit­ka­cy pod­kre­śla, że każ­dy z nich jest je­dy­nie ko­lej­nym kro­kiem ku to­ta­li­tar­nej tech­no­kra­cji, gdzie jed­nost­ka ule­gnie cał­ko­wi­tej me­cha­ni­za­cji ży­cia i za­tra­ce­niu in­dy­wi­du­ali­zmu. Po­nad­to au­tor uka­zu­je re­wo­lu­cję jako siłę, która "zjada własne dzieci", co doskonale widać, gdy kolejne grupy dochodząc do władzy ulegają degeneracji, co prowokuje potrzebę kolejnej rewolucji. Na sa­mym prze­wro­cie naj­wię­cej zy­sku­ją nie ci, któ­rzy go do­ko­na­li, a się­ga­ją­cy po wła­dzę w od­po­wied­nim mo­men­cie.

Motyw władzy

Wit­ka­cy uka­zał wła­dzę jako siłę deprawującą, któ­rą zdo­by­wa się za po­śred­nic­twem prze­mo­cy. Ze wszyst­kich spra­wu­ją­cych de­cy­du­ją­ce sta­no­wi­ska po re­wo­lu­cji, je­dy­nie Sajetan Tempe miał dobre intencje, zo­stał jed­nak szyb­ko wy­eli­mi­no­wa­ny fi­zycz­nie przez swo­ich cze­lad­ni­ków, żąd­nych ko­biet i pra­cy. Kwe­stia wła­dzy wią­że się rów­nież ze skom­pli­ko­wa­ny­mi sto­sun­ka­mi spo­łecz­ny­mi, gdyż każ­da jego war­stwa chce do­mi­no­wać inne, do któ­rych ma pre­ten­sję i am­bi­wa­lent­ny sto­su­nek. Osta­tecz­nie jed­nak świat zmierza ku "domknięciu sytemu" – totalitaryzmowi technokratycznemu.

Motyw pracy

Pra­ca jest w „Szew­cach” ele­men­tem wy­ra­żo­nym w dzia­ła­niu, umocowanym klasowo. W Ak­cie II Scurvy drę­czy ty­tu­ło­wych bo­ha­te­rów po­przez wy­mu­sza­nie na nich bezproduktywności, pod­czas gdy mu­szą pa­trzeć na ubo­ga­co­ny zakład szewski. Gdy się uwal­nia­ją, to wła­śnie dzię­ki pra­cy prze­pro­wa­dza­ją re­wo­lu­cję. Sta­je się ona jed­nak war­to­ścią samą w so­bie, for­mą wy­peł­nie­nia eg­zy­sten­cjal­nej pust­ki. Pra­ca jest więc aktywnością i sprawczością, jak rów­nież uciecz­ką od du­cho­we­go gni­cia ludz­ko­ści.

Motyw pustki metafizycznej

Wit­ka­cy w swo­jej koncepcji Czystej Formy po­stu­lo­wał zaniknięcie w ludziach "zmysłu metafizycznego", przez co trud­no mu jest obec­nie od­czu­wać "emo­cje me­ta­fi­zycz­ne" - stre­fę du­cho­wą. Wią­za­ło się to z upad­kiem ta­kich ele­men­tów cy­wi­li­za­cji jak kul­tu­ra, sztu­ka i re­li­gia, wy­ra­żo­nym zwłasz­cza po­przez po­ję­cie "nudy". Co pe­wien czas, na sce­nie po­ja­wia się ta­blicz­ka z na­pi­sem "Nuda, nuda coraz gorsza", a spo­so­bem Scu­rve­go na gnę­bie­nie szew­ców w Ak­cie II było czy­nie­nie ich per­ma­nent­nie bezrobotnymi. Po­trze­ba pra­cy, jaką wy­ra­ża­ją Cze­lad­ni­cy i Sa­je­tan to wła­śnie wy­raz ich pustki egzystencjalnej, któ­rą pró­bu­ją za­peł­nić ak­tyw­no­ścią, a jako ludz­kość za­stę­pu­je­my po­przez co­raz bar­dziej to­ta­li­tar­ne ide­olo­gie. Osta­tecz­nie jed­nak za­nik "zmy­słu me­ta­fi­zycz­ne­go" pro­wa­dzi do mechanizacji życia i śmierci cywilizacji.

Motyw upadku kultury

Upadek kultury Wit­ka­cy wy­ra­ża przez wy­śmie­wa­nie jej ele­men­tów, m.in. na przy­kła­dzie "dziw­ki bo­sej". Kul­tu­ra upa­da, ze wzglę­du na zdewaluowanie duchowym elementów ją napędzających. Sta­je się przez to śmietniskiem, skarb­ni­cą prze­sta­rza­łych sym­bo­li i norm, ode­rwa­nych od współ­cze­sno­ści. Zna­cze­nie ele­men­tów kul­tu­ry za­ni­ka, a sam pro­ces na­stę­pu­je rów­no­rzęd­nie z za­ni­kiem in­dy­wi­du­al­no­ści – ko­lej­nym kro­kiem ku uniformizacji i technokracji. Za­nik kul­tu­ry wią­że się rów­nież z podejściem Witkacego do symboli narodowych. Jego karykatura postaci z Wesela Wyspiańskiego oraz zrzucenie Chochoła ze sceny to wy­ra­że­nie prze­ko­na­nia o śmiesz­no­ści tych fi­gur. Sym­bo­le na­ro­do­we są we­dle au­to­ra kom­plet­nie anachroniczne, nie przy­sta­ją do cza­sów, a ich pier­wot­ne zna­cze­nie za­ni­kło w wy­ni­ku po­wol­ne­go roz­kła­du jako ta­kiej kul­tu­ry.

Motyw katastroficzny

Cały dra­mat Sta­ni­sła­wa Igna­ce­go Wit­kie­wi­cza ma wy­miar katastroficzny. Uka­zu­je bo­wiem rzeczywistość z wolna dążącą do upadku - zapanowania totalitarnej technokracji. Wszyst­kie aspek­ty świa­ta ule­ga­ją roz­kła­do­wi: ko­lej­ne re­wo­lu­cje pro­wa­dzą do więk­sze­go znie­wo­le­nie, kul­tu­ra upa­da, człowiek traci swój indywidualizm. Świat sta­je się śmiet­ni­skiem, egzystencjalną nudą kierowaną przez technokratów.

Motyw kobiety

Wy­ra­żo­ny on jest po­przez po­stać Księżnej Iriny Wsiewołodownej Zbereźnickiej-Podberezkiej. Szcze­gól­ny na­cisk po­ło­żo­ny jest tu­taj na erotyczne oddziaływanie kobiety i jej możliwość manipulacji mężczyznami za sprawą cielesności. Księż­na jest po­sta­cią cał­ko­wi­cie pozbawioną moralności, wy­uz­da­ną i na swój spo­sób sa­dy­stycz­ną. Jej pa­sją jest do­pro­wa­dza­nie męż­czyzn do obłędu, w fer­wo­rze któ­re­go ro­bią ir­ra­cjo­nal­ne rze­czy. Czer­pie przy tym przyjemność z ma­ni­pu­la­cji, gar­dząc przy tym płcią prze­ciw­ną. Osta­tecz­nym ce­lem Iri­ny jest do­pro­wa­dze­nie do babomatriarchatu – rządów kobiet i upadku "jędrnej męskości".

---

Prze­czy­taj tak­że: Marzenia o lepszym świecie a zderzenie z rzeczywistością. W pracy odwołaj się do: wybranej lektury obowiązkowej, innego utworu literackiego oraz wybranych kontekstów.

Ak­tu­ali­za­cja: 2025-04-27 20:27:11.

Sta­ra­my się by na­sze opra­co­wa­nia były wol­ne od błę­dów, te jed­nak się zda­rza­ją. Je­śli wi­dzisz błąd w tek­ście, zgłoś go nam wraz z lin­kiem lub wy­ślij ma­ila: kon­takt@po­ezja.org. Bar­dzo dzię­ku­je­my.