Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza to dramat awangardowy, napisany w oparciu o koncepcję Czystej Formy. Porusza on przy tym tematykę upadku cywilizacji i pustki duchowej poprzez kilka motywów literackich. Są to:
Jeden z głównych motywów Szewców. W dramacie przeprowadzone zostają trzy przewroty: pucz faszystowski Scurvego, rewolucja komunistyczna Sajetana i czeladników oraz anarchistyczna rewolta Hiper-Robociarza. Witkacy podkreśla jednak, że każdy z nich jest jedynie kolejnym krokiem ku totalitarnej technokracji, gdzie jednostka ulegnie całkowitej mechanizacji życia i zatraceniu indywidualizmu.
Ponadto ukazuje rewolucję jako siłę, która zawsze "zjada własne dzieci". Na samym przewrocie najwięcej zyskują zaś nie ci, którzy go dokonali, a sięgający po władzę w odpowiednim momencie.
Witkacy ukazał władzę jako siłę deprawującą, którą zdobywa się siłą. Ze wszystkich ją sprawujących jedynie Sajetan Tempe miał dobre intencje, został jednak szybko zabity przez swoich czeladników, żądnych kobiet i pracy. Władza wiąże się również ze stosunkami społecznymi, gdzie każda jego warstwa chce dominować inne, do których ma pretensję i ambiwalentny stosunek. Ostatecznie jednak świat zmierza ku "domknięciu sytemu" - totalitaryzmowi technokratycznemu.
Praca jest w Szewcach elementem, który wyraża działanie. W Akcie II Scurvy dręczy tytułowych bohaterów poprzez wymuszanie na nich bezproduktywności, podczas gdy muszą patrzeć na bogaty zakład szewski. Gdy się uwalniają, to właśnie dzięki pracy przeprowadzają rewolucję. Staje się ona jednak wartością samą w sobie, formą wypełnienia egzystencjalnej pustki. Praca jest więc działaniem, aktywnością, ale również ucieczką od duchowego gnicia ludzkości.
Witkacy w swojej koncepcji Czystej Formy postulował zaniknięcie w człowieku "zmysłu metafizycznego", przez co trudno mu jest obecnie odczuwać "emocje metafizyczne" - strefę duchową. Wiązało się to z upadkiem takich elementów cywilizacji jak kultura, sztuka i religia. W Szewcach wyraża go przez pojęcie "nudy". Co pewien czas na scenie pojawia się tabliczka z napisem "Nida, nuda coraz gorsza", a sposobem Scurvego na gnębienie szewców w Akcie II było trzymanie ich bezrobotnymi. Potrzeba pracy, jaką wyrażają Czeladnicy i Sajetan to właśnie wyraz ich pustki egzystencjalnej, którą próbują zapełnić aktywnością, a jako ludzkość zastępujemy poprzez coraz bardziej totalitarne ideologie. Ostatecznie jednak zanik "zmysłu metafizycznego" prowadzi do mechanizacji życia i śmierci cywilizacji.
Upadek kultury Witkacy wyraża przez wyśmiewanie jej elementów, m.in. na przykładzie "dziwki bosej". Kultura upada ze względu na zdewaluowanie duchowym elementów ją napędzających. Staje się przez to śmietniskiem, skarbnicą przestarzałych symboli i norm, oderwanych od współczesności. Znaczenie elementów kultury zanika, a sam proces następuje równorzędnie z zanikiem indywidualności - kolejnym krokiem ku uniformizacji i technokracji.
Zanik kultury wiąże się również z podejściem Witkacego do symboli narodowych. Jego karykatura postaci z Wesela Wyspiańskiego i zrzucenie Chochoła ze sceny to wyrażenie przekonania o ich śmieszności. Symbole narodowe są wedle autora kompletnie anachroniczne, nie przystają do czasów, a ich pierwotne znaczenie zaniknęło w wyniku powolnego rozkładu kultury jako takiej.
Cały dramat Stanisława Ignacego Wyspiańskiego ma wymiar katastroficzny. Ukazuje bowiem rzeczywistość z wolna darzącą do upadku - zapanowania totalitarnej technokracji. Wszystkie aspekty świata ulegają rozkładowi: kolejne rewolucje prowadzą do większego zniewolenie, kultura upada, człowiek traci swój indywidualizm. Świat staje się śmietniskiem, egzystencjalną nudą kierowaną przez technokratów.
Wyrażony on jest poprzez postać Księżnej Iriny Wsiewołodownej Zbereźnickiej-Podberezkiej. Szczególny nacisk położony jest tutaj na erotyczne oddziaływanie kobiety i jej możliwość manipulacji mężczyznami przez ciało. Księżna jest postacią całkowicie pozbawioną moralności, wyuzdaną i na swój sposób sadystyczną. Uwielbia doprowadzać mężczyzn do erotycznego obłędu, w którym robią szalone rzeczy. Czerpie przy tym przyjemność z takiej manipulacji, gardząc przy tym płcią przeciwną. Ostatecznym celem Iriny jest doprowadzenie do babomatriarchatu - rządów kobiet i upadku "jędrnej męskości".
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.