Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza to dramat modernistyczny, należący do nurtu awangardowego, dramatu absurdu. Za cel bierze sobie wcielenie w życie zasad tzw. Czystej Formy - dostarczenie odbiorcy drogi do tajemnicy Istnienia. Powstał w latach 30 XX wieku, kiedy w społeczeństwie narastały nastroje katastroficzne i jest przejawem ich odczytania przez Witkacego. Ostrzega bowiem przed powolną korozją duchowych wartości i kultury samej w sobie, na rzecz ciągle nawarstwiającego się totalitaryzmu. W celu wyrażenia swoich założeń Witkacy posługuje się szczodrze groteską. Jaką przyjmuje ona formę na łamach dramatu oraz jaka jest jej rola, opracowano poniżej.
Spis treści
Groteska należy do kategorii estetycznych, które rozpowszechniły się w XX wieku. Polega przede wszystkim na deformacji świata przedstawionego, poprzez zestawienie sprzecznych ze sobą elementów - piękna i brzydoty, powagi z absurdem.
Witkacy dokonuje dekonstrukcji świata przedstawionego przede wszystkim poprzez zabiegi językowe. Bohaterowie jego dramatu, szczególnie tytułowi szewcy, posługują się swoistym bełkotem - mieszają wyrażenia potoczne, przekleństwa i mowę wysoką z dziwnymi neologizmami. Ich sposób wypowiedzi staje się przez to trudny do zrozumienia, przestaje więc być na swój sposób językiem. Dobrym przykładem może być cytat z Księżnej: Wstań,Fierdusieńko - to są symbole tylko - to tylko i jedynie planimetria zbaraniałych mózgów; to tylko entymemat zabójczy, którego jedną premisę, tj. ludzkość całą, już diabli wzięli. To tylko... brhmłbomxykatcznaho... .
Warte zauważenia jest również to, kto wypowiada konkretne kwestie. Wspomniani wcześniej szewcy to najniższa z warstw społecznych, ludzie kojarzeni z wyjątkowym chamstwem i prostotą. Tymczasem tematyka ich rozmów dotyczy często wartości filozoficznych, polityki, socjologii. Zarazem jednak mieszają oni te górnolotne tematy z wulgaryzmami oraz trywialnymi problemami, takimi jak wygląd miejscowych pań lekkiego obyczaju.
Podobny zabieg można zauważyć w łączeniu tematyki wysokiej i jej ośmieszaniu. Witkacy w pewnym momencie nawiązuje do Wyspiańskiego, jego symbole narodowe traktując jednak w sposób komediowy. Dziewką bosą czyni dziwkę, chłopów kmiotkami, a chochoł to jedynie pajac we fraku.
Kolejnym elementem groteskowym jest irracjonalne zachowanie postaci, kompletnie oderwane od związków przyczynowo-skótkowych. Księżna od początku akcji dramatu to osoba zdająca się zupełnie nie przejmować rzeczami dziejącymi na scenie. Rozwiązła kobieta śpiewa, wręcza kwiaty, zostaje przebrana za papugę. Raz nawet zostają jej bez powodu wybite zęby, o czym wszyscy zapominają w kolejnej scenie. Z kolei Sajetan Tempe zostaje zabity tylko po to, by zupełnie to ignorować w kolejnych scenach utworu.
Groteska w Szewcach mana celu realizowanie założeń Czystej Formy. Pod tym pojęciem kryje się koncepcja Witkacego, który chciał poprzez sztukę dotrzeć do Tajemnicy Istnienia. Miała więc ona odkrywać metafizyczną prawdę, nie zaś oddawać rzeczywistość - jak postulował m.in. Arystoteles. Aby mogła spełniać to zadanie, należało oderwać ją od wszelkiego podobieństwa ze światem rzeczywistym. W tym celu Witkacy używał groteski, która z założenia deformuje świat przedstawiony.
Poprzez maksymalne odrealnienie wizji i jej zniekształcenie odrywał więc idee od rzeczywistości. Groteska w swojej istocie prowadzi przy tym do ośmieszenia tej ostatniej, ukazania jej prawideł jako totalnego absurdu. Tym samym zabieg taki służy pośrednio podkreśleniu sensu utworu, uwalnia go bowiem od ograniczeń formy. Na jej tle stają się one niejako bardziej widoczne.
Aktualizacja: 2023-01-03 20:20:47.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.